تاریخی فرهنگی قرآنی 1

سایت جدید تاریخی فرهنگی قرآنی2

m5736z

blog.ir.

بخش اول چکیده بحث:                  نگاه قرآن به فلسفه و اهداف بعثت

یکی از پدیده های مهم اجتماعی در زندگی بشر، مسئله بعثت پیامبران و آموزه های وحیانی است که از سوی آنان به عنوان دین مطرح شده و انسان ها را به دو دسته موافقان و مخالفان تقسیم کرده . برای شناخت فلسفه و اهداف پدیده ای به نام بعثت رجوع به آموزه های دینی و به ویژه وحیانی ضروری و لازم می باشد.

بعثت به معنای برانگیختن شخصی برای پیامبری و پیام رسانی از سوی خداوند، ارتباط تنگاتنگی با مسئله آفرینش انسان و فلسفه و اهداف حضور بشر در این جهان دارد. بنابراین ضروری است که پیش از پرداخت به فلسفه و اهداف بعثت نگاهی به اهداف آفرینش بشر داشت. در تحلیل قرآنی انسان و جنیان تنها موجودات و آفریده های الهی هستند که توانایی انتخاب و اختیار را دارا هستند و می توانند میان دو چیز خیر و شر، امری را اختیار و انتخاب کنند و از آزادی عمل برخوردارند. همین ویژگی اختیار و انتخاب است که آدمی را دارای قابلیت های بسیاری کرده است تا بتواند در میان اوج و حضیض، تردد نماید و گاه فراتر از فرشتگان علیین و گاه فروتر از جمادات و جانوران قرار گیرد. قابلیت ها و توانمندی های بشر بیش از جنیان است؛ زیرا از عناصری ترکیب یافته که توانایی و قابلیت های بیش تری به وی می بخشد. این قابلیت ها همان چیزی است که در آیات قرآنی از آن به عنوان اسمای تعلیمی یاد شده و یا در برخی دیگر از نفخ روح خداوندی در آن تعبیر شده است.

انسان، سرآمد همه موجودات
آدمی با توجه به این قابلیت ها و استعدادها توانسته است تا سرآمد همه آفریده های خداوندی حتی جنیان شده و به عنوان خلافت ربوبی خداوند ماموریت یابد تا پس از دست یابی به فعلیت های آسمایی، ربوبیت دیگر موجودات الهی را به عهده گیرد که از آن به جعل خلافت الهی در آیات قرآنی تعبیر شده. با این همه از آن جایی که انسان در جهانی به سر می برد که مرکز تضادها و تناقض هاست، همواره در خطر سقوط و هبوط قرار دارد و ممکن است که استعدادها و قابلیت های خویش را به گونه ای نادرست و غلط مورد بهره برداری قرار دهد و نتواند به مقام ربوبیت فعلی و طولی خداوند دست یابد.

از این رو خداوند به دو شکل پیامبر باطنی (عقل) و پیامبر ظاهری کوشید تا راهنمایی برای او فراهم آورد تا انسان بتواند در فرآیند رشدی، قابلیت ها و استعدادهای خویش را بروز و ظهور داده و به کمال دست یابد و به مقام خلافت ربوبی برسد. پس از آن که آدمی با ترک اولی، از بهشت رانده می شود و پیش از دست یابی به نوعی کمال که بتواند در زمین به سادگی ربوبیت خویش را آغاز کند، مجبور می شود تا ناقص در زمین قرار گیرد و فرآیند پیچیده و سخت تری را برای دست یابی به فعلیت طی کند.
در این میان وحی و آموزه های هدایتی وحی که از سوی خداوند توسط پیامبران فرو فرستاده می شود و در اختیار بشر قرار می گیرد به معنا و مفهوم آموزه های خاص در کنار عقل بشری است تا انسان بتواند به سادگی این فرآیند تکاملی را طی کرده و به مقام ربوبیت و خلافت برسد. اگر فلسفه آفرینش انسان حضور وی در عالم ماده برای ربوبیت طولی خداوند و هدف از ارسال آموزه های وحیانی و دین بیان دستور عمل و راهنمایی برای رشد و تکامل بشری باشد می توان به سادگی دریافت که هدف و فلسفه بعثت پیامبران چه بوده است و چه اهداف و مقاصدی در پشت این بعثت قرار دارد.

فلسفه حضور و آفرینش بشر در کره خاکی خود بیانگر اهداف رسالت پیامبران و بعثت آنان نیز می باشد؛ خداوند افزون بر عقل، راهنمای دیگری به عنوان پیامبران و آموزه های وحیانی فرستاده است تا آدمی در مسیر کمالی قرار گیرد و با بهره گیری از آموزه های وحیانی و دستورهای پیامبران، خود را به کمال لایق رسانده و ربوبیت دیگران از ماسوی الله را به عهده گیرد. آیات قرآنی برای بعثت پیامبران به صورت خاص توضیحات و تحلیلی ارایه می دهد که از آن جمله می توان به فرو فرستادن قانون و کتاب مدون برای تعدیل رفتارهای اجتماعی و تحدید آزادی های مضر و زیانبار اشاره کرد. از دیگر اهدافی که بیان شده می توان به فرصت دهی به بشر برای اجرای عدالت در میان خود با قیام عمومی و همگانی در این عرصه اشاره کرد که در سوره حدید بدان توجه داده شده است.

از ظواهر آیات قرآن میتوان استفاده کرد که بعثت پیامبران الهی بویژه پیامبر اسلام(ص) دارای اهدافی است که برخی از آن ها با توضیحات پیشین روشن شده است. خداوند در آیه 164 آل عمران درباره اهداف و فلسفه بعثت می فرماید: لقد من الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین؛ الله تعالی بر مؤمنان احسان کرد و منت بزرگی نهاد، آنگاه که در میان آنان پیامبری از خودشان فرستاد که آیات خدا را بر آنان می خواند و آنان را پاک می گرداند و کتاب و حکمت را به ایشان می آموزد و به درستی که آنان پیش از این (پیش از بعثت) در گمراهی آشکار بودند. خداوند در این آیه می فرماید که بر مؤمنان منت گذارده و با چهار هدف و برنامه، بعثت پیامبر(ص) را انجام داده است. این اهداف چهارگانه عبارتند از: 1- یتلوا علیهم آیاته 2- و یزکیهم 3 و 4- و یعلمهم الکتاب و الحکمه.

1- تلاوت آیات الهی «یتلوا» از واژه «تلاوت» به معنای پی درپی آوردن، پیروی کردن و خواندن با نظم است که شامل پیروی کردن در حکم و خواندن منظم آیات الهی همراه با تدبر نیز می شود. پیامبر اسلام(ص) با خواندن آیات پروردگار و آشنا ساختن گوش دل و افکار مردم با این آیات، آن ها را آماده تربیت می نماید که مقدمه تعلیم و تربیت است.
2- تربیت و پرورش یکی از مهم ترین برنامه های پیامبر اسلام(ص) تربیت انسان هاست. تربیت به معنای فراهم کردن زمینه ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا کردن استعدادهای انسان در جهت مطلوب است. او باید زمینه ها را برای انسان ها آماده کند تا ازنظر عملی بهترین رابطه را با خدای خود (عبادات)، با هم نوع خود )عقود و ایقاعات(، با قوانین و مقررات اجتماعی (حکومت و سیاسات)، با خانواده خود (حقوق خانوادگی) و با نفس خود (اخلاق و تهذیب نفس) داشته باشند تا بتوانند مسجود فرشتگان قرار گیرند. پیامبر(ص) منجی بشریت است. یکی از دانشمندان فرانسوی می گوید: بزرگ ترین قانون اصلاح و تعلیم و تربیت همان حقایقی است که به نام وحی قسمت به قسمت بر محمد(ص) نازل شده و امروز به نام قرآن در بین بشر است. (درمنگهم Dermnghem دانشمند فرانسوی به نقل از بانک تکبیر (بعثت نبوی) ص283)

پیامبر اسلام(ص) در مدتی کوتاه انسان هایی بزرگ مانند علی(ع)، زهرا(ع)، سلمان فارسی، ابوذر، مقداد و... را تربیت کرد. حضرت محمد(ص) کاشف معدن های نهفته انسانیت بود. زیرا «الناس معادن کمعادن الذهب و الفضه»، مردم مانند معدن های طلا و نقره هستند. کلمه یزکیهم از ماده زکوه و زکاء به معنای رشد و زیادی است (مفردات) و در این جا به معنای تربیت و پاکسازی است و شامل پاک شدن از آلودگی های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری می باشد. اگرچه واژه تربیت از ماده ربو به معنای افزایش و نمو است اما در قرآن کریم مفهوم تهذیب نفس با واژه تزکیه آمده است قد افلح من زکیها (شمس8) و هم چنین: قد افلح من تزکی (اعلی14)؛ رستگار شد کسیکه خود را تزکیه کرد. واژه تربیت در قرآن در جنبه های جسمانی و مادی به کار رفته الم نربک فینا ولیدا (شعراء18) آیا در دوران کودکی، تو را در میان جمع خود تربیت نکردیم: که سخن فرعون است و خود را مربی موسی معرفی میکند، یعنی از نظر جسمانی و امکانات مادی ترا بزرگ کردم.

اهمیت تزکیه اهمیت اخلاق و تزکیه نفس بر کسی پوشیده نیست. جوامع مختلف به آن نیازمندند، زیرا تنها راه نجات از گمراهی ها، فسادها، جهل، جنگ و خونریزی ها و... در پرتو اخلاق صحیح و آراسته شدن به ارزش ها و مکارم اخلاقی است. پیامبر اسلام(ص) هدف از بعثت خود را کامل کردن مکارم اخلاق بیان کرده است. در آیات سوره دهر به خانواده معصومان اهل بیت(ع) اشاره میکند که چگونه با تربیت و آموزش های وحیانی پیامبر(ص) توانستند به مقام ابرار برسند و جز رضا و خشنودی خدا نخواهند و حتی با کافر اسیر، مهربانی ورزند و از غذای کم خویش نیز بگذرند و با ایثارگری، آنان را مهمان خداوند کنند.

3. تعلیم قانون و کتاب سومین وظیفه پیامبر(ص) آموزش قوانین زندگی بود. اجتماع، نیازمند قانون و کتاب است و بی کتاب قانون نمی توان جامعه ای را مدیریت کرد. نخستین کاری که آموزه های وحیانی به سامان رساند تعیین قوانین مکتوب و غیرقابل تغییری بود که از آن به کتاب یاد می شود. البته مفهوم کتاب در آیات قرآنی از شمول خاصی برخوردار است ولی از مهم ترین و اساسی ترین آن می توان به قانون یاد کرد که شامل قوانین اخلاقی و حقوقی و کیفری و شرعی می باشد. در کاربردهای قرآنی از قوانین به کتاب یاد می شود، پس یکی از مهم ترین اهداف رسالت و بعثت پیامبران ، افزون بر روشنگری و بیان حقوق، تبیین قوانین در همه حوزه ها و عرصه های مرتبط با زندگی بشر بوده است.
4. تعلیم حکمت چهارمین هدف بعثت، تعلیم حکمت است، یعنی رسول الله(ص) مامور است که در پرتو وحی الهی به امتش حکمت و دانایی نیز بیاموزد. عقل انسان به تنهایی قادر به درک حکمت احکام و فرامین الهی و دینی نیست بلکه حکمت را نیز باید از رسول خدا(ص) تعلیم گرفت، و اگر عقل کسی متوجه حکمتی غیر از آن می شود آن گمراهی است و از هدایت و راه یابی به دور است. اگر انسان صرفا به عقل خود بدون توجه به راهنمایی وحی الهی تکیه کند، غیر از گمراهی چیزی عایدش نمیشود. این قسمت از آیه به ما می گوید که حکمت همانست که خداوند تبارک و تعالی و رسول او(ص) آموزش داده اند و اگر عقل انسان آن را درک نمیکند دچار گمراهی و فریب شده است.

بعثت و منت گذاری خداوند بر انسان

در نفس انسان نیازها و غرایز گوناگونی قرار داده شده که همگی طالب ارضا و هدایت صحیح هستند. یکی در درون انسان که عقل است و دیگری پیامبران الهی که این راهنما از طریق وحی برای انسان فرستاده می شود تا تمام رفتارها را به انسان بیاموزد و حدود و مقررات آن نیز روشن نماید، چون عقل دارای خطا و نقصان است. برترین هادی آن است که دارای مقام عصمت و مرتبط با وحی باشد و تنها راه آن بعثت است. پس بعثت، بزرگترین نعمت خداوند بر بشر است و جا دارد که خداوند بر این نعمت منت گذارد و این احسان و نیکویی را به رخ آنان بکشد، چنانکه در آل عمران آیه 164 می فرماید. خداوند در آیه فوق به خاطر بعثت پیامبراسلام(ص) بر مؤمنان منت مینهد و این نعمت بزرگ و معنوی را به رخ آنان میکشد. منت گذاری بر بخشیدن نعمت های بزرگ که از جمله آن ها نعمت رسالت است منتی زیباست و من الله یعنی انعم الله خداوند نعمت بزرگی بخشید و در اختیار مؤمنان قرار داد. چنانکه در جای دیگر خداوند به خاطر هدایت کردن انسان ها به ایمان بر آن ها منت می گذارد بل الله یمن علیکم ان هداکم للایمان (حجرات17) اگر مسلمانان به خاطر پذیرفتن اسلام، مشکلات و خسارت های زیادی متحمل شده اند نباید فراموش کنند که خداوند، بزرگ ترین نعمت را در اختیار آن ها گذاشته و پیامبری مبعوث کرده تا انسان ها را تربیت کند و از گمراهی ها باز دارد. بنابراین هر اندازه برای حفظ این نعمت بزرگ تلاش و کوشش شود و هر بهایی پرداخته شود باز هم ناچیز است. (مجمع البیان ج2 ص875)

آغاز بعثت رسول خدا(ص) چه زمانی است؟

دیدگاه معروف و مورد اتفاق شیعه امامیه 27 رجب است اما درمیان دانشمندان اهل سنت در زمان دقیق آن اختلاف زیادی است. برخی از اهل سنت مبعث را در رمضان و برخی دیگر در ربیع الاول دانسته اند. در مورد روز مبعث نظرهای متفاوتی ازسوی اهل سنت ارائه شده است:
الف) 17 رمضان : طبری در تاریخ الرسل و الملوک و ابن سعد در طبقات الکبری (طبقات الکبری، ج1 ص/192 تاریخ طبری، ج، 2ص44/ الکامل فی التاریخ ج، 2ص30).
ب) 18 رمضان : ابن اثیر در الکامل فی التاریخ (الکامل فی التاریخ، ج2ص30) این دیدگاه را به ابوقلابه عبدالله بن زید جرمی- از محدثان اهل سنت- نسبت داده و طبری (تاریخ طبری، ج2، ص44) نیز بدان اشاره کرده .
ج) 19رمضان : ابن اثیر (الکامل فی التاریخ، ج2، ص30)
د) 20 رمضان :. (تاریخ یعقوبی، ج2، ص30)

نخستین آیات بعثت
1- پنج آیه نخست سوره علق 2- فاتحه الکتاب (زمخشری 4/775) 3- سوره مدثر (صحیح مسلم21/ 205)
دیدگاه نخست پر طرفدارترین دیدگاه در میان مورخان، مفسران و دانشمندان علوم قرآنی و حدیث است. از میان مورخان؛ مسعودی (مروج الذهب ج2 ص282)، ابن هشام (سیره نبوی ج1 ص239)، ابن اثیر (الکامل فی التاریخ ج2 ص32)، طبری (تاریخ طبری ج2 ص45) و... اشاره نمود. براساس روایات رسیده، امامان معصوم (ع) آیات آغازین سوره علق را نخستین آیات نازل شده در غار حرا می دانند. طرفداران دیدگاه دوم اندک اند. صریح ترین کسی که در این زمینه سخن گفته زمخشری در تفسیر کشاف (کشاف زمخشری ج4 ص775) است. دیدگاه سوم روایتی است که از جابر (صحیح مسلم شرح النووی ج2 ص205) نقل شده است. اگرچه هرکدام از این دو دیدگاه ممکن است طرفداران اندکی نیز داشته باشند اما در برابر سیل نظریات مورخان، مفسران و دانشمندان علوم قرآنی و نیز روایات فراوانی که به برخی از آن ها اشاره شد نمی تواند تأثیرگذار باشد.

بشارت عیسوی در باره بعثت احمدی

و مبشراً برسول یاتی من بعدی اسمه احمد این قسمت از آیه به قسمت دوم از رسالت آن جناب اشاره دارد، همچنان که جمله مصدقا لما بین یدی من التوریة به قسمت اول از رسالتش اشاره دارد. بشارت عبارت است از خبری که شنونده از شنیدنش خوشحال گردد و معلوم است که چنین خبری چیزی جز از خیری که به شنونده برسد و عاید او شود، نمی تواند باشد و خیری که از بعثت پیامبر و دعوت او انتظار می رود این است که با بعثتش باب رحمت الهی به روی انسانها باز شود و در نتیجه سعادت دنیا و عقبایشان به وسیله عقاید حقه و یا اعمال صالح و یا هر دو تأمین گردد. بشارت به آمدن پیامبری بعد از پیامبری دیگر، با در نظر گرفتن اینکه پیغمبر سابق دعوتش پذیرفته شده و جا افتاده و با در نظر داشتن وحدت دعوت دینی در همه انبیاء وقتی تصور دارد و دارای خاصیت بشارت است که پیامبر دوم دعوتی پیشرفته تر و دینی کامل تر آورده باشد، دینی که مشتمل بر عقاید حقه بیشتر و شرایع عادلانه تر برای جامعه و نسبت به سعادت بشر در دنیا و آخرت فراگیرتر باشد و گرنه انسانها از آمدن پیامبر دوم چیز زایدی عایدشان نمی شود و از بشارت آمدنش خرسند نمی گردند. با این بیان روشن گردید که آنچه پیامبر احمد (ص) می آورد پیشرفته تر و کاملتر از دینی است که تورات متضمن آن است و آنچه عیسی (ع) بدان مبعوث شده در حقیقت واسطه ای است بین دو دعوت.

در نتیجه، کلام عیسی بن مریم را این طور باید معنا کرد: انی رسول الله الیکم مصدقا...، من فرستاده ای هستم از ناحیه خدای تعالی به سوی شما تا شما را به سوی شریعت تورات و منهاج آن دعوت کنم و لاحل لکم بعض الذی حرم علیکم؛ و بعضی از آنچه را که بر شما حرام شده برایتان حلال کنم و این همان شریعتی است که خدای تعالی به دست من برایتان آورده و بزودی آن را با بعثت پیامبری به نام احمد(ص) که بعد از من خواهد آمد تکمیل میکند. از نظر اعتبار عقلی هم مطلب از این قرار است؛ چون اگر در معارف الهی که اسلام بدان دعوت میکند، دقت کنیم خواهیم دید که از شریعت های آسمانی دیگر که قبل از اسلام بوده دقیق تر و کاملتر است، مخصوصاً توحیدی که اسلام بدان میخواند و یکی از اصول عقاید اسلام است، و همه احکام اسلام بر آن اساس تشریع شده و بازگشت همه معارف حقیقی بدان است، توحیدی است بسیار دقیق. همچنین شرایع و قوانین عملی اسلام که در دقت آن همین بس که از کوچکترین حرکات و سکنات فردی و اجتماعی انسان گرفته تا بزرگترین آن را در نظر گرفته و همه را تعدیل نموده و از افراط و تفریط در یک یک آنها جلوگیری نموده و برای هر یک حدی معین فرموده و در عین حال تمامی اعمال بشر را بر اساس سعادت پایه ریزی کرده و بر اساس توحید تنظیم فرموده است.

وضعیت جهان پیش از بعثت

در آن ایام، دو دولت بزرگ و نیرومند (روم شرقی و ایران ساسانی)، بر قسمت اعظم دنیای متمدن آن روز حکمرانی داشتند. نقاط مسکونی آن زمان یا تحت سیطره این دو امپراتوری بودند و یا تحت تأثیر فکری، دینی و سیاسی آنها. جنگهای ممتد ایرانیان با رومیان مدت 24 سال به طول انجامید. خسارات سنگین و مخارج هنگفتی که ایران و روم، در این جنگها متحمل شده بودند، هر دو دولت را از کار انداخت و جز شبحی از این دو قدرت نیرومند باقی نمانده بود. رومی ها مسیحی و ایرانیان زرتشتی، هر دو از مبانی عقیدتی خویش دور شده بودند. مالیات های سنگین و طاقت فرسایی که با عنوان های مختلف از توده مردم گرفته می شد، در هر دو جهان زرتشتی و مسیحی فشارهای مضاعفی را به مردم وارد می کرد و آنان امید داشتند که روزی از این وضعیت فلاکت بار نجات یابند و موعودشان هر چه زودتر ظهور کند. اگر پیامبر اکرم(ص) ظهور نمی کرد و اعراب مسلمان آیین اسلام را به ایران نمی آوردند، ایرانیان پادشاهی ساسانی به مسیحیت می پیوستند. بنابراین، واقعاً خلأ دین در ایران عصر بعثت احساس می شد.
امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند و الناس فی فتن انجذم فیها حبل الدین... و جاهلها مکرم خدا پیامبر اسلام را زمانی فرستاد که مردم در فتنه ها گرفتار شده، رشته های دین پاره شده و ستون های ایمان و یقین ناپایدار بود. در اصول دین اختلاف داشته و امور مردم پراکنده بود؛ راه رهایی دشوار و پناهگاهی وجود نداشت؛ چراغ هدایت بی نور و کور دلی، همگان را فرا گرفته بود. خدای رحمان معصیت می شد و شیطان یاری می گردید؛ ایمان بدون یاور مانده و ستون های آن ویران گردیده و نشانه های آن انکار شده، راه های آن ویران و جاده های آن کهنه و فراموش گردیده بود. مردم جاهلی شیطان را اطاعت می کردند و به راه های او می رفتند و در آبشخور شیطان سیراب می شدند/ با دست مردم جاهلیت، نشانه های شیطان، آشکار و پرچم او برافراشته گردید. در عصر پر ننگ و نیرنگی این چنین، خداوند اراده فرمود و حضرت محمد(ص) را به پیامبری مبعوث کرد تا بشارتگر امین و امان و هدایت باشد.

نزول وحی در غار حرا
رسول گرامی اسلام هر ساله مدتی به کوه حراء می رفت و به عبادت و راز و نیاز و تفکر می پرداخت. 27 ماه رجب از سال 40 عام الفیل، نخستین باری بود که غار حرا، جایگاه عبادت همیشگی پیامبر وضعیت و چهره جدیدی به خود گرفت و نور الهی، چنان درخشندگی به آن کوه داد که آن را قداست و عظمت ویژه ای بخشید. وحی الهی نازل شد که اقرا بخوان ای محمد. و محمد که تاکنون نه کتابی خوانده بود و نه خطی نوشته بود، پاسخ داد: خواندن نمی دانم، چه بخوانم! اقرأ باسم ربک الذی خلق بخوان به نام پروردگارت که آفرید. این ندای جبرئیل بود که به حضرت محمد(ص) فرمود ارسلنی الله الیک لیتخذک رسولا(1) خداوند مرا به سوی تو فرستاده است، تا تو را پیامبر این امت قرار دهم. عظمت وحی چنان بر بدنش سنگینی می کرد که به شدت می لرزید و عرق از پیشانی مبارکش سرازیر میشد. محمد از کوه فرود آمد. در این هنگام کوه ها، صخره ها و سنگلاخ ها نسبت به او ادای احترام می کردند و می گفتند السلام علیک یا رسول الله خود را به منزل رساند و همچنان از عظمت وحی، می لرزید، به همسرش فرمود دثرینی مرا بپوشان.

اینجا بود که ندا آمد یا ایها المدثر، قم فأنذر، و ربک فکبر، و ثیابک فطهر والرجز و اهجر و لا تمنن تستکثر. ای محمد! ای کسی که خود را در رختخواب پیچیده ای، برخیز! برخیز و بندگان را از عواقب گناهان و بدیها بترسان! برخیز و پروردگارت را به عظمت و بزرگی یاد کن و از هر ناپاکی و پلیدی دوری جوی و احسان خود را بر مردم منت نگذار و آن را بسیار مشمار. این بار محمد، این صادق امین، رسالت بزرگ تر و مقدس تری از پروردگار گرامیش دریافت می کرد. این مرد عظیمی که شایسته ترین و کاملترین انسان بود و خداوند به خاطر وجود شریفش تمام افلاک و سماوات و ارضین را آفریده بود، اکنون می خواست مردم هم به عظمت و جلالش پی ببرند؛ او را برانگیخت و به رسالت و نبوت مبعوث کرد تا آخرین پیامبر الهی باشد و جهان را از گمراهی، بردگی، کوری، بت پرستی و جهالت بیرون آورد و به نور هدایت و عبادت الله سوق دهد.

در جنگ احد چون پیامبر اکرم(ص) دندانهایش شکست و چهره اش زخم برداشت و خونین شد، در پاسخ یکی از یارانش که گفته بود: ای رسول خدا! چه شود تا بر دشمنان نفرین کنی؟ حضرت فرمود: انی لم ابعث لعانا ولکنی بعثت داعیا و رحمه، اللهم اهد قومی فانهم لایعلمون همانا من هرگز به عنوان نفرین کننده مبعوث نشدم، بلکه به عنوان دعوت کننده به سوی خدا و رحمت بر بندگان برانگیخته شدم. بارالها! این قوم من را هدایت فرما چرا که آنها جاهل و نادانند)اخلاق انبیا از آدم تا خاتم ص503( در این هنگام که بشریت در کویر خشک رذایل گرفتار بود؛ مردی در دل کوههای مکه، خدا را عبادت می‌کرد. بنابراین لطف الهی شامل جهانیان گردید و پیامبر خاتم (ص) به رسالت مبعوث گشت و خداوند او را چونان باران بهاری برای تشنگان حقیقت و مایه سربلندی و عزت و شرافت یارانش قرار داد.

روز هجرت پیامبر (ص) از مکه به مدینه بسیار مهم بود و به همین جهت به پیشنهاد حضرت علی (ع) آغاز تاریخ مسلمانان گردید؛ اهمیت آن بدین جهت می‌باشد که هجرت زمینه‌ساز تحقق اهداف و آرمانهای بعثت به شمار می‌رفت و در واقع روز بعثت روز تولد شخصیت والای پیامبر اکرم (ص) است. پیامبری که اشرف مخلوقات است و سید اوصیاء پیامبری که خداوند میثاق او را از تمام عوالم هستی، حتی ابناء الهی گرفت؛ مأخوذاٌ علی النبیین میثاقه[4] پیامبری که محور پرستش در کل عالم تکوین است. پیامبری که خداوند فرمود: لولاک لما خلقت الافلاک او که نسبت به مؤمنین مظهر رحمت است و رأفت؛ بالمؤمنین رؤوف رحیم[5] و برای جهانیان رسول رحمت و ما ارسلناک إلا رحمة للعالمین[6] او که پیشوای پرهیزکاران و وسیله بینایی هدایت خواهان است. چراغی با نور درخشان، ستاره‌ای فروزان و شعله‌ای با برق‌های خیره‌کننده و تابان است. راه و رسم او با اعتدال، روش زندگی او صحیح و پایدار، سخنانش روشنگر حق و باطل و حکم او عادلانه است[7]

اهداف بعثت از دیدگاه قرآن

در قرآن کریم برای بعثت انبیاء و در رأس آنان رسول اکرم (ص) به اهدافی اشاره شده است:[8]

1- اتمام حجت : رسلآٌ مبشرین و منذرین لئلا یکونَُ للناس علی الله حجة بعد الرسل پیامبرانی که بشارت دهنده و بیم دهنده بودند تا بعد از این پیامبران، حجتی برای مردم بر خدا باقی نماند (نساء‌ 165)

2- قیام به عدالت : لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم و به آنها کتاب و میزان نازل کردیم، تا مردم قیام به عدالت کنند. (حدید25)

3- هدایت و رهایی از ظلمت: الر کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور این کتابی است که بر تو ای پیامبر (ص) نازل کردیم، تا مردم را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی درآوری.

4- آموزش کتاب و حکمت: هو الذی بعث فی الامیین رسولاٌ منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمه خداوند کسی است که در میان جمعیت درس ناخوانده، رسولی را از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنها کتاب و حکمت می‌‌‌آموزد.

5- تهذیب و پاکسازی : آیه قبل به این هدف نیز اشاره دارد.

6- آزادی و آزادگی و رهایی از جهل و نادانی: الذین یتبعون الرسول النبی... و یضع عنهم اِصْرَهُم و الاغلال التی کانت علیهم کسانی که از فرستادۀ خدا پیامبر (ص) پیروی می‌کنند... پیامبری که بارهای سنگین و زنجیرهایی که بر آنها بود را برمی‌دارد که منظور از زنجیر در اینجا عبارت است از: زنجیر جهل و نادانی، بت پرستی و خرافات، بی‌عدالتی‌ها و قوانین نادرست.

7- آزادی انسان‌ها از زیر یوغ طاغوت و دعوت به سوی خدای یکتا : ولقد بعثنا فی کلِ امة رسولاٌ أن اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید. چنانچه که امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: فبالغ (ص) فی النصیحه، ومَضی علی الطریقَهِ، وَدَعا الی الحکمه و الموعظة الحسنه پیامبر در نصیحت و خیرخواهی نهایت تلاش را کرد و آنان را به راه راست هدایت نمود و از راه حکمت و موعظۀ نیکو، مردم را به خدا دعوت فرمود[9]

هدف بعثت در کلام نورانی رسول اکرم (ص)

آنچه در بیان هدف بعثت در کلام حضرت رسول اکرم (ص)، محمّد مصطفی (ص) تجلی نموده است؛ تکمیل و ارتقاء ارزش اخلاقی است. چرا که فرمودند: إنّما بُعِثْتُ لِأُتِمَمَ مکارمَ الاخلاقِ رسول اکرم (ص) جامعه جاهلی آن زمان را به جامعه‌ای پرفروغ تبدیل نمود و با سلاح اخلاق که برنده‌تر از شمشیر بود؛ چنان تحولی در آن جامعه پدید آورد که حیرت جهانیان را برانگیخت و این رسالت فقط مخصوص اوست که اشرف مخلوقات است؛ چرا که خداوند می‌فرماید: إنکَ لعلی خلق عظیم[10] و بر همین اساس، خدای رحمان او را بهترین الگو و اسوه قلمداد می‌کند: لَقَدْ کان فی رسولِ اللهِ اسوة حسنة[11] او کسی است که در عبودیت به کمال مطلق رسیده و برترین مخلوقات گشته و همتایی ندارد. چنانکه امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: حضرت محمد بنده و فرستادۀ برگزیده و انتخاب شده اوست که در فضل و برتری، همتا ندارد و هرگز فقدان او جبران نگردد.[12]

اخلاق، زیربنای دین: اخلاق، ظرف، زمینه و بستر شکل گیری بنای دین است، یعنی نه تنها روبنا نیست، که زمینه شکل گیری سایر معارف دینی هم هست. امام صادق(ع) می فرمایند: همانا خداوند متعال مکارم اخلاق را به پیامبران اختصاص داد. پس کسی که مکارم اخلاق در او هست، خدا را بر این نعمت بزرگ باید ستایش کند و کسی که مکارم اخلاق ندارد، به درگاه خداوند تضرع نماید و از او درخواست نماید»، به آن حضرت گفته شد: مکارم اخلاق چیست؟ فرمود: مکارم اخلاق عبارت است از: پاکدامنی، قناعت، صبر، شکر، حلم، حیا، سخاوت، شجاعت، غیرت، راستگویی، نیکوکاری، ادای امانت، یقین، حسن اخلاق و جوانمردی»

پی نوشت: [1] . نهج البلاغه خ 2 [4] . نهج البلاغه خ 1 [5] . توبه 128 [6] . انبیاء 107 [7] . نهج البلاغه خ 94 [8] . محمدی اشتهاروی، [9] . نهج البلاغه خ 95 [10] . قم- آیه 4 [11] . احزاب آیه 21 [12] . نهج البلاغه خ151

شب مبعث از شب‌های مبارکی است و برای آن چند عمل ذکر شده است:

۱- امام جواد ع فرمود در رجب شبى است که بهتر از هر چیزی است که آفتاب بر آن می‌تابد و آن شب بیست و هفتم رجب است که در صبح آن پیغمبر خدا ص به رسالت مبعوث گردید. و هر کس از شیعیان ما در آن شب اعمال را انجام دهد، اجر عمل در شصت سال را می‌برد.

خدمت آن حضرت عرض شد که عمل در آن شب چیست؟ فرمود: بعد از نماز عشاء، سحر پیش از نیمه شب بیدار شو و دوازده رکعت نماز یعنی شش دو رکعتی اقامه کن. (که در هر رکعت حمد و سوره‌اى از سوره‌هاى کوچک و یا مفصّل که سوره مفصل از سوره محمّد است تا آخر قرآن) پس از اتمام نماز؛ سوره حمد را هفت مرتبه و مُعَوَّذَتَیْن هفت مرتبه، توحید و قُلْ یا اَیُّها الْکافِرُونَ را هر کدام را هفت مرتبه و اِنّا اَنْزَلْناهُ و و آیة الکرسى هر کدام را هفت مرتبه بخوان و بعد از اتمام این سوره‌ها، دعای ذیل خوانده شود: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً اَللّهُمَّ اِنّى اَسئَلُکَ بِمَعاقِدِ عِزِّکَ عَلَى اَرْکانِ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ کِتابِکَ وَ بِاسْمِکَ الاْعْظَمِ الاْعْظَمِ الاْعْظَمِ وَ ذِکْرِکَ الاْعْلىَ الاْعْلىَ الاْعْلى وَ بِکَلِماتِکَ التّامّاتِ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اَنْ تَفْعَلَ بى ما اَنْتَ اَهْلُهُ . پس از این دعا کرده و عرض حاجت به بارگاه احدیت داشته باشید.
۲- انجام غسل در این شب مستحب است.
۳- اقامه نمازی که در شب نیمه رجب ذکر شد.
۴- زیارت حضرت امیرالمؤمنین ع که افضل اعمال در این شب است و از براى آن حضرت در این شب سه زیارت ذکر شده است که در باب زیارات در مفاتیح الجنان آمده است.

بخش دوم مشروح بحث :             بعثت ،گشایش راه آسمان به سوی زمینیان

بعثت تنها یک واژه نیست، بلکه هدیه خداوند به همه هستی است. هنگامی که زمین در تاریکی شد، مهر خداوند در خانه دل محمد(ص) درخشید و آذرخشی از الله نور السموات والارض در حرا جهید و آفرینش را به نور آفتاب شاد کرد و از تاریکی درآورد. امروز تنها انسان از بخشش خداوندی بهره مند نشد، بلکه همه هستی از تاریکی گمراهی و نقص درآمد تا در پرورشگاه محمدی(ص) به کمال برسد و مکارم و بزرگواری ها را در کلاس بزرگ معلم هستی بیاموزد. این روز را مبعث خواندند، چون رستاخیز در زمین آغاز شد و مردگان از نور احمدی به دم و نفحات الهی زنده شدند و آفرینش، جان دوباره گرفت. محمد(ص) تا چهل سالگی به غار حرا می شتافت و چشم به عرش می دوخت و در انتظار یک فرمان بود: اقرء؛ بخوان ای محمد! پس از چهل سال، امروز این انتظار به پایان رسید و قول ثقیل و سدید بر قلب محمد نازل شد و فرمان از مصدر حیات و زندگی رسید: ای محمد! تو بخوان حقیقت نور را، بازگو معنای عشق را، بپاش بذر زندگی را، بنواز آهنگ شیرین آرامش جاودانه و آسایش بی پایان را.

اگر محمد(ص) نبود، هستی تا ابد در تاریکی و تیرگی گرفتار بود و دروازه های آسمانی هم چنان بسته می ماند. امروز! ابلیس در بند شد و شیاطین پریوش خاک بر سر، مدعیان دروغین خلافت، به کجا گریختند هنگامی که خورشید حقیقت از پس تاریکی های جاهلیت، برآمد و ابلیس رسوا شد و به گزینی خداوند آشکار گشت و نور خاک، درخشش دروغین ناز را خاموش کرد. آن مارج من النار، مدعی انا خیر منه، چگونه می توانست در برابر عظمت نور السموات و الارض تاب آورد و کرم شب تاب را چگونه توان است که چیرگی نور خویش را برخورشید جهان تاب دعوی کند؟ امروز! روز بعثت است. روز رستاخیز انسان و روز خلافت آدمی و روز رسوایی شیطان!
امروز پریان باز به سجده در افتادند و دست از مجادله برداشته و سرود سبحانک لا علم لنا الا ما علمتنا را بر گوش هستی نواختند؛ و ملکوت خاک را دیدند و شاگردی انسان را پذیرفتند و سایه ربوبیت او را بر سر خویش کشیدند و در مکتب محمدی(ص) زانوی تلمذ بر زمین زدند. امروز، روز بعثت است. روز رستاخیز هستی است. امروز نور السموات و الارض بر هستی تابید و زندگی و حیات طیب آغاز شد. امروز، آغاز رستاخیز و قیامت واقعی هستی است؛ چرا که روز واقعه است.

بعثت؛ سرآغاز تحول و کمال بشریت

در ظلمتکده جهان که حقیقت با اوهام آمیخته و راه از چاه هویدا نیست و از برخورد امیال و وظایف و قیود در هر قدم هزاران پیچ و خم و پرتگاه در پیش است، برای فرار از حیرت و گمراهی، دلیل راهی باید جست و به پرتو او این راه سخت و پرخطر را آسان و بی‌‌خطر پیمود. این کار از همه ساخته نیست؛ طینتی پاک باید و گوهری اصیل و روحی چون کوه استوار و همتی چون آسمان بلند و حوصله‌ای چون دریا وسیع و از همه مهم‌تر، باید دلی از شوق لبریز و سری از عشق پرشور و روحی از پرتو غیب روشن داشته باشد تا راه را از چاه بازشناسد و از تاریکی نجات یابد و آنگاه‌ است که گمگشتگان به سرمنزل مقصود رهنمون می‌شوند. این مقام عالی، اوج کمال انسانی است. کسی که به این مرحله از کمال نائل آمد جهان را با هرچه در اوست، زیرپا می‌گذارد و از سرمنزل طبیعت مادی تا سرحد حقیقت اوج می‌گیرد. از خلق می‌گذرد و به حق می‌رسد.

تمام این ویژگی‌ها در سال اول بعثت در موجودی زمینی ولی از جنس آسمان و منزه جمع شد و از منزلی ناشناخته اما عطرآگین به بوی بهشت به پرواز درآمد و در غار حرا در مقابل خالق یکتا رخ نمایاند. در سرزمین دور از مدنیت و در میان دره‌ای خشک، آنچنان ندای وحدانیت بنده‌ای رسم عاشقی را مشق کرد که پس از هزار و اندی سال هنوز عطر دل‌انگیز آن جسم و جان مدهوش می‌کند.

در عصر جاهلیت، امتی واحد را شکل داد و از مجموعه‌ای پراکنده و ناهمسو، مردمانی هدفمند و آرمانگرا که همچون کوه، استوار در دستیابی به اهداف دین بودند، گرد آورده. پیامبر برانگیخته شد تا همه منیت‌ها زدوده و اتحاد و یکدلی جایگزین گردد. او مبعوث شد تا حلاوت گذشت و فداکاری را سرلوحه و دستورالعمل رفتاری مردم قرار دهد. 23 سال سختی دعوت به حق را به جان دل خرید و بر رسالت خویش بدون هیچ تردیدی پای فشرد و در راه آرمان‌های الهی خویش وفادارترین یاران را از دست داد و تا زمانی که گردنکشان قریش سرتسلیم فرود نیاوردند، لحظه‌ای آرام ننشست، تا امروز به ما بیاموزد که مبعث آغاز یک تحول بزرگ برای ادامه مسیری پرخطر و خستگی‌ناپذیر است.

آیا تاکنون اندیشیده‌ایم که چه شد قریش صاحب‌نفوذ و مدعی مکه در کمتر از 10 سال آنچنان مقهور قدرتی شدند که با دست خالی از میعادگاه وحی خارج و در گوشه‌ای از خاک غربت (مدینه) سکنی گزیده بود؟ این قدرت لایزال الهی با کدام نیروی توانمند شکل گرفته بود که سران قبیله قریش را مجبور به تمکین در برابر خواسته‌های مسلمین در سال دهم هجری کرد. خداوند پاداش کدامین رفتار پیامبر و یاران او را داد که اینچنین قدرت‌های بزرگ سرتسلیم در مقابل او فرود آوردند؟ قدرتی که مسلمین در صدر اسلام بر آن تکیه داشتند، چیزی جز وحدت و استواری در هدف نبود، چرا که نه تجهیزات و ساز و برگ نظامی پیامبر و اصحابش فراتر از امکانات دشمنان بود و نه دیپلماسی و مراودات حکومت تازه تأسیس ایشان دفع کننده تهدیدات احتمالی می‌شد. آنچه مبعث و تحولات پس از آن برای ما درس‌آموز است، تأسی از رفتار پیامبر(ص) و بازسازی آن دوران و به کار بستن آن ویژگی‌ها در زندگی فردی و اجتماعی است

بعثت و کرامت

اسلام محمدی، آخرین حلقه از حلقات قیام مرسلین و آخرین مرحله از دوره تعلیم و تربیت بشر است که به علت تکامل عقول و ارتقای بینش و خرد جمعی انسان، نهایت نیاز اندیشه و عاطفه خلق با عالی ترین و کامل ترین تعالیم وحیانی، پاسخ داده شد. از دیرباز تا امروز، دردهای مزمن جوامع انسانی، همسان بوده و خواهد بود. همواره آنان از ظلم، گمراهی، تبعیض، فساد و فقر، در رنج بوده و هستند، لذا بعثت نبی اعظم حق تعالی، پیام رحمت و کرامت پروردگار را در گستره گیتی گستراند و علم و عمل صالح و مکارم اخلاقی را یگانه راه نجات جوامع از ضلالت و رنج، برشمرد. در نخستین آیات نازل شده بر پیامبر اعظم، عبارت ربک الاکرم به این معنا اشاره دارد که خداوند، افزون بر خلق انسان، پیوسته تربیت و رشد او را مد نظر دارد و موضوع تعلیم و تربیت او نیز کرامت و سجایای اخلاقی است همان گونه که وحی الهی و پیام رسان آن نیز سرشار از کرامت است؛ انه لقول رسول کریم (تکویر19). خداوند کریم، به صورت فطری نیز به انسان ها کرامت عطا فرموده است؛ لقد کرمنا بنی آدم (اسراء 70).

ارسال پیامبران نیز برای به فعلیت رساندن این کرامت مکنون در نهاد مردم است.
اینان کتاب کریم نفس را نگشوده و مکتب کرامت را رها کرده اند و در نتیجه، خود را از نفحات قدسی بعثت انبیای عظام به دور نگاه داشته و در ضلالت و آثار سوء آن باقی مانده اند؛ هو الذی بعث .... و ان کانوا من قبل لفی ظلال مبین(جمعه2). آحاد امت محمد (ص) نیز اگر در ادراک پیام آسمانی بعثت، تلاش نکنند و چشمه های هدایت و حکمت و کرامت و عدالت را در زندگی خویش ساری نسازند، از مسیر روشن رسالت رسولان به بیراهه گمگشتگی سوق یافته و در دشت خشک عصیان از اکرام الهی بی نصیب خواهند ماند؛ ان اکرمکم عندالله اتقیکم (حجرات، 13). در سرای جاویدان رستاخیر نیز از سلک مکرمون متنعم در بهشت برین، بیرون می مانند. در آیه 35 سوره معارج پس از توصیف صفات پارسایان و هدایت یافتگان، از کرامت یافتن آنان در نزد خداوند، یاد میکند؛ اولئک فی جنات مکرمون.

بعثت؛ رحمانیت و رحیمیت

علت بعثت انبیا (ع) چیست؟ انبیا(ع) برای هدایت بشر از طرف خداوند آمده‌اند تا انسان‌ها را که همگی از صفت عام رحمانیت الهی برخوردارند به ‌سوی صفت خاص رحیمیت هدایت نمایند. در این رابطه آخرین پیامبر حضرت محمد(ص) پیامبر رحمت للعالمین است. آیه 69 نساء و من یطع الله والرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین والشهداء الصلحین وحسن اولئک رفیقا" و کسانی که از خداوند و پیامبر اطاعت کنند در زمره کسانی‌اند که خداوند برآنان انعام فرموده، اعم از پیامبران و صدیقان و شهیدان و صالحان،و اینان نیک رفیقانی ‌هستند پس خداوند انبیا را فرستاد برای اینکه ما با آنها باشیم یعنی مطیع آنها شویم که در اثر این اطاعت با آنها همراهی و حسن رفاقت پیدا کنیم.

آیه 107 انبیا: و ما ارسلنک الا رحمه للعالمین و ما تورا جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم. الا رحمتی باشی برای جهانیان. رحمت چیست؟ یعنی عاطفی باشی ، با محبت باشی، ترا فرستادیم که لطف کنی... آیه 75 انبیا: و ادخلنه فی رحمتنا انه من الصلحین و اورا رحمت خویش داخل کردیم، همانا او از شایستگان بود. آیه درمورد حضرت لوط است با توجه به آیه قبل(74 انبیاء) که می‌فرماید به لوط داوری و دانش عطا کردیم... و در آیه 75 می‌فرماید او را وارد رحمت خویش کردیم، نمی‌فرماید او رحمت است، رحمت شد. یک‌ وقت می‌گوید به کسی از حکمت دادیم، یک‌وقت می‌گوید حکیمش کردیم، پس در اینجا می‌فرماید او را وارد رحمت خویش گرداندیم. پس مقام نبوت دارای درجات است.

آیه 253 بقره تلک الرسل فضلنا بعضهم علی بعض این پیامبران پاره‌ای از ایشان را به پاره‌ای برتری دادیم. بعضی از انبیای او را وارد رحمت کردیم، بعضی را رحمت عطا کردیم ولی پیامبر را می‌فرماید: او خود رحمت است و ما باید ببینیم سر سفره کدام پیامبر نشسته‌ایم و اهل بیت او چه نعمت بزرگی برای ما هستند و ما چگونه باید شکر این نعمت الهی را به‌جا آوریم و این راه بسته نیست چرا که سلمان فارسی هم می‌شود اهل بیت همین پیامبر ، پس افاضه حق محدودیت ندارد چون خدا محدود نیست، مگر خدا بخل دارد که افاضه‌اش محدود باشد. مگر کمال لازمه‌اش سرایت کردن نیست (افاضه داشتن) آیه 85 و 86 انبیا و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را یاد کن که همه از صابرین بودند و ادخلنهم فی رحمتنا انهم من الصلحین و آنها را وارد رحمت خود درآوردیم، همانا آنان از شایستگان بودند. پس عاطفی بودن و مهربان بودن درجه بسیار پایینی از رحمت است و انبیا بعد از اینکه به مقاماتی از صبر، علم و داوری رسیدند داخل مقام رحمت خدا شدند ولی پیامبر اسلام خود رحمت است و یکی از القاب او رحمت للعالمین است.( آیه 107 انبیاء) در روایات هم بسیار داریم.

پس این رحمت چیست؟

نمونه‌ای دیگر از قرآن، داستان حضرت موسی(ع) و خضر است. حضرت موسی(ع) پیامبر است، کلیم الله است ولی خداوند می‌خواهد او را در کنار عبدی از عباد خود قرار دهد. حضرت خضر(ع) نامش در قرآن نیامده در روایات است ولی عبد است. آیه 65 سوره کهف فوجدا عبدا من عبادناءَ التینه رحمه من عندنا و علمنه من لدنا علما ( تا اینکه بنده‌ای از بندگان ما (خضر) را یافتند که از جانب خود به او رحمتی عطا کرده و از نزد خود به او دانشی آموخته بودیم). در اینجا می‌فرماید به او رحمتی عطا کردیم چرا چون عبد بود و پیامبر اسلام به‌عنوان عبدی که در عبودیت به بالاترین مرتبه رسیده و بالاترین مقام، مقام عبودیت است، لذا می‌فرماید عبده و رسوله و آیات فجر27- 28- 29 و 30 وقتی انسان اوج می‌گیرد و به مقام مطمئنه می‌رسد؛ یایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبدی و ادخلی جنتی: پس به جمع بندگانم درآی ودر بهشت من داخل شو.

پس اگر به مقام دنا فتدلی فکان قاب قوسین او ادنی که رسیدی(8 و 9 نجم) داخل بندگان می‌شوی و پیامبر خاتم اول عبد بود و بعد رسول( عبده و رسوله) و ارزش این عبد آن است که می‌تواند معلم پیغمبری همچون موسی کلیم الله شود. با این همه مقام حضرت خضر خداوند می‌فرماید رحمتی از جانب ما به او داده شد. لذا شروع قرآن با بسم الله الرحمن الرحیم است. الله اسم ذات است اما در میان هزار اسم حضرت حق کلمه رحمن و رحیم که هر دو از رحمت است مطرح می‌شود و آنهایی که اهل فن هستند می‌فرمایند: اسراری که در این ذکر نهفته شده و آثاری که دارد و کیفیت اعدادی که از رقم این ذکر در می‌آید و بسیاری مطالب که فرموده‌اند و 114 بار در قرآن تکرار شده، هوالاول و الاخر والظاهر والباطن(حدید 3) همه اینها در بسم الله الرحمن الرحیم است چون همه در رحمت است و تجلی و افاضه حضرت حق در سطح عمومی رحمت عامه است و در سطح خصوصی رحمت خاصه است و بالاترین آن رحمت عالمین است .

عشق به محمد (ص)

عشق به محمد، عشق به همه خوبی‌ها است، او الگوی یگانه تاریخ بشریت است. او رحمت برای جهانیان است. رحمت او سایه بر سر جمادات، نباتات، جن و انس گسترده است. محمد یتیم عبدالله و آمنه از نسل کنیز و کنیز زاده‌ای چون هاجر و اسماعیل است. مادری که با سعی و تلاش ، زمین را واداشت تا زیر پای فرزندش اسماعیل “زمزم” را جاری سازد. محمد را همه، بویژه مستضعفان تاریخ بیش از جان خود عزیز می‌دارند. محمد دوست داشتنی است، چون خاک نشین بود، اشراف را بر کور فقیری ترجیح نمی‌داد. او فقط تقوا و عبودیت را می‌خرید و لا غیر. او به علم و عدالت ارزش بخشید. او تاج کرامت بر فرق انسان گذاشت. من تردید ندارم که این عشق، این محبت، این صفا و این صمیمیت، روزی که چندان دور نیست قلوب همه مسلمان‌ها را به هم نزدیک می‌کند، دست آنها را در دست هم می‌گذارد و قلب انسانیت را فتح می‌کند. .

پیامبر خاتم(ص) به زندگی انسان رنگ خدایی زد، بندگان را با خدا آشتی داد، امروز ندای لا اله الا الله محمد است که دارد بت سرمایه‌داری غرب را به زیر می‌کشد. پیامبر اعظم(ص) کیفیت روابط اجتماعی را دگرگون ساخت. او فرمود: نوع رابطه انسان‌هایی که به خدا و به محمد ایمان دارند، رابطه برادری و برابری است. او فرمود: انسان‌ها مثل دندانه‌های یک شانه با هم مساوی‌اند. او فرمود : در ارتباطات اجتماعی باید تقوی حاکم باشد. او یاد داد همه انسان‌ها نسبت به هم، هم حق دارند و هم مسئولیت (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته) محمد (ص) به هر خیری که دعوت می‌کرد، خود سرآمد بود. بر اخلاق کریم تکیه زده بود. با محبتش انسان‌ها را از پای در می‌آورد. محمد مرز جغرافیایی را برداشت. او همه مردم را به کلمه توحید و توحید کلمه دعوت کرد. او فرمود : این زمین و زمان یک خدا دارد ، بیایید دور این کلمه یک امت واحده را بسازیم و همه در برابر او تسلیم باشیم. او فرمود : بیایید بت زور، زر و تزویر را بشکنیم و به آن کافر شویم و به دستگیره محکم “ایمان” چنگ زنیم. او مومن به خدا را “جهانی” تربیت کرد، بدون هیچ مرز جغرافیایی. او عدالت، امنیت، رفاه، علم، اخلاق و کمال را برای همه ساکنان کره‌خاکی می‌خواست.بر اساس آمار جهانی نام محمد بیشترین نام را در میان دیگر اسامی به خود اختصاص داده است .

بعثت خاتم، آغاز بیداری

کار مهم پیامبر خدا، دعوت به حق و حقیقت و جهاد در راه این دعوت بود. درمقابل دنیای ظلمانی زمان خود، پیامبر اکرم دچار تشویش نشد. چه آن روزی که در مکه تنها بود، یا جمع کوچکی از مسلمین او را احاطه کرده بودند و درمقابلش سران متکبر عرب، صنادید و بزرگان قریش و گردن کشان، با اخلاق های خشن و با دست های قدرتمند قرار گرفته بودند، و یا عامه مردمی که از معرفت نصیبی نبرده بودند، وحشت نکرد؛ سخن حقّ خود را گفت، تکرار کرد، تبیین کرد، روشن کرد، اهانت ها را تحمل کرد، سختی ها و رنج ها را به جان خرید، تا توانست جمع کثیری را مسلمان کند؛ و چه آن وقتی که حکومت اسلامی تشکیل داد و خود در موضع رئیس این حکومت، قدرت را به دست گرفت. آن روز هم، دشمنان و معارضان گوناگونی درمقابل پیامبر بودند؛ چه گروه های مسلح عرب ـ وحشی هایی که در بیابان های حجاز و یمامه2، همه جا پراکنده بودند و دعوت اسلام باید آنها را اصلاح می کرد و آنها مقاومت می کردند ـ و چه پادشاهان بزرگ دنیای آن روز ـ دو ابرقدرت آن روز عالم ـ یعنی ایران و امپراتوری روم که پیامبر نامه ها نوشت، مجادله ها کرد، سخن ها گفت، لشکرکشی ها کرد، سختی ها کشید، در محاصر ه اقتصادی افتاد و کار به جایی رسید که مردم مدینه گاهی دو روز و سه روز، نان برای خوردن پیدا نمی کردند.

تهدیدهای فراوان از همه طرف، پیامبر را احاطه کرد. بعضی از مردم نگران می شدند، بعضی متزلزل می شدند، بعضی نق می زدند، بعضی پیامبر را به ملایمت و سازش تشویق می کردند؛ اما پیامبر در این صحنه دعوت و جهاد، یک لحظه دچار سستی نشد و با قدرت، جامعه اسلامی را پیش برد، تا به اوج عزت و قدرت رساند؛ و همان نظام و جامعه بود که به برکت ایستادگی پیامبر در میدان های نبرد و دعوت، در سال های بعد توانست به قدرت اول دنیا تبدیل شود.
بعثت خاتم، آغاز بیداری پیامبر قبل از بعثت، با مشاهده آیات الهی، روزبه روز پربارتر می شد، تا به چهل سالگی رسید. دل او در چهل سالگی نورانی ترین دل ها، خاشع ترین دل ها، پرظرفیت ترین دل ها برای دریافت پیام الهی بود. تا اینکه جبرئیل امین بر او نازل شد و گفت: اقرأ؛ اولین سلول های پیکره امت اسلامی در همان روزهای دشوار مکه با دست توانای پیغمبر بنا شد؛ ستون های مستحکمی که باید بنای امت اسلامی بر روی این ستون ها استوار بشود؛ اولین مؤمنین، اولین ایمان آورندگان، اولین کسانی که این دانایی، این شجاعت، این نورانیت را داشتند که معنای پیام پیغمبر را درک کنند و دل به او ببندند. سیزده سال گذشت و بعد بر اساس این پایه های مستحکم، بنای جامعه اسلامی، جامعه مدنی و نبوی، بر روی این پایه ها گذاشته شد.

شالوده ریزی نظام سیاسی اسلامی

این امت سازی فقط سیاست نبود؛ یک بخشی از آن، سیاست بود . بخش عمد ه دیگری آن، تربیت یکایک افراد بود هو الّذی بعث فی الأمّیّین رسولًا مّنهم یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمــه یزکّیهم. جمعه 2؛ یک یک دل ها در زیر تربیت پیغمبر قرار می گرفت. پیغمبر به یکایک ذهن ها و خردها، دانش و علم را تلقین می کرد. و یعلّمهم الکتاب و الحکمــه. حکمت یک مرتبه بالاتر است . فقط این نبود که قوانین و مقررات و احکام را به آنها بیاموزد، بلکه حکمت به آنها می آموخت . چشم های آنها را بر روی حقایق عالم باز می کرد . ده سال هم پیغمبر این گونه و با این روش حرکت کرد . ازطرفی سیاست، اداره حکومت، دفاع از کیان جامعه اسلامی، گسترش دامنه اسلام، باز کردن راه برای اینکه گروه های خارج از مدینه به تدریج و یک به یک وارد عرصه نورانی اسلام و معارف اسلامی شوند، ازطرف دیگر هم تربیت یکایک افراد . این دو تا را نمی شود از هم جدا کرد .

یک عده ای اسلام را فقط مسئله فردی دانستند و سیاست را از اسلام گرفتند .. در حالیکه نبی مکرم اسلام در آغاز هجرت، در اوّلی که توانست خود را از دشواری های مکه نجات دهد، اولین کاری که کرد، سیاست بود. بنای جامعه اسلامی، تشکیل حکومت اسلامی، تشکیل نظام اسلامی، تشکیل قشون اسلامی، نامه به سیاست مداران بزرگ عالم، ورود در عرصه سیاسی عظیم بشری آن روز، سیاست است . چطور می شود اسلام را از سیاست جدا کرد؟ ! چطور می شود سیاست را با دست هدایتی غیر از دست هدایت اسلام، معنا و تفسیر کرد و شکل داد؟ ! الّذین جعلوا القرآن عضین حجر19؛ بعضی قرآن را تکّه پاره می کنند. یؤمن ببعض الکتاب و یکفر ببعض 14؛ به عبادت قرآن ایمان می آورند؛ اما به سیاست قرآن ایمان نمی آورند. لقد أرسلنا رسلنا بالبیّنات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم النّاس بالقسط حدید25 . قسط چیست؟ قسط یعنی استقرار عدالت اجتماعی در جامعه . چه کسی می تواند این کار را انجام دهد؟ تشکیل یک جامعه همراه با عدالت و قسط، یک کار سیاسی است؛ کار مدیران یک کشور است . این، هدف انبیاست . نه فقط پیغمبر ما، بلکه عیسی و موسی و ابراهیم و همه پیغمبران الهی برای سیاست و برای تشکیل نظام اسلامی آمدند.

سیر ه نبی اکرم در دوران ده ساله حاکمیت اسلام در مدینه، یکی از درخشان ترین ـ و گزافه نیست اگر بگوییم درخشان ترین ـ دوره های حکومت در طول تاریخ بشری است. باید این دور ه کوتاه و پرکار و فوق العاده تأثیرگذار در تاریخ بشر را شناخت. دوره مدینه، فصل دوم دوران 23 ساله رسالت پیغمبر است. سیزده سال در مکه، فصل اول بود ـ که مقدمه فصل دوم محسوب می شود ـ و تقریباً ده سال هم دوران مدینه پیغمبر است، که دوران شالوده ریزی نظام اسلامی و ساختن یک الگو و نمونه از حاکمیت اسلام برای همه زمان ها و دوران های تاریخ انسان و همه مکان هاست. البته این الگو، یک الگوی کامل است و مثل آن را دیگر در هیچ دورانی سراغ نداریم؛ لیکن با نگاه به این الگوی کامل، می شود شاخص ها را شناخت. این شاخص ها برای افراد بشر و مسلمان ها علامت هایی است که باید به وسیله آنها نسبت به نظام ها و انسان ها قضاوت کنند.
هدف پیغمبر از هجرت به مدینه این بود که با محیط ظالمانه و طاغوتی و فاسد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ای که آن روز در سرتاسر دنیا حاکم بود، مبارزه کند و هدف، فقط مبارزه با کفار مکه نبود؛ مسئله، مسئله جهانی بود. پیامبر اکرم این هدف را دنبال می کرد که هرجا زمینه مساعد بود، بذر اندیشه و عقیده را بپاشد؛ با این امید که در زمان مساعد، این بذر سبز خواهد شد. هدف این بود که پیام آزادی و بیداری و خوشبختی انسان به همه دل ها برسد. این جز با ایجاد یک نظام نمونه و الگو امکان پذیر نبود؛ لذا پیغمبر به مدینه آمد تا این نظام نمونه را به وجود آورد. اینکه چقدر بتوانند آن را ادامه دهند و بعدی ها چقدر بتوانند خودشان را به آن نزدیک کنند، بسته به همت آنهاست. پیغمبر نمونه را می سازد و به همه بشریت و تاریخ ارائه می کند. نظامی که پیغمبر ساخت، شاخص های گوناگونی دارد که در بین آنها هفت شاخص از همه مهمتر و برجسته تر است.

                                    بعثت؛ انقلابی معنوی و سیاسی

27رجب ، بعثت و برانگیخته شدن رسول رحمت به مقام رسالت است. مهمترین فراز از تاریخ اسلام که به عنوان حادثه‌ای بس بزرگ و عظیم نقش بزرگ و تاثیرگذاری در سرنوشت انسانها داشته است. بعثت و رسالت پیامبر را نمی‌توان محصور در قوم یا قبیله‌ای خاص دانست؛ زیرا او برای تمام بشریت و برای تمام قرون و اعصار برگزیده شده و بی‌شک شخصی با این ابعاد شخصیت و رسالت هم جامع است و هم مانع و کامل. شهید مرتضی مطهری: بعثت یک انقلاب معنوی و سیاسی است و دلیل موفقیت آن را باید وجود این دو بعد در دورن این حرکت دانست. انقلابی است که رسالت آن ایستادگی در برابر ظلم و جور در هر زمان و مکان ممکن است، گاه در دشت کربلا و گاه به شکل انقلابی مردمی همچون انقلاب ایران. در بررسی این دو حرکت (بعثت و انقلاب ایران) موارد و تشابهات بسیاری قابل ذکر است که می‌توان به مواردی از قبیل: تقارن با جاهلیت عصر خود، استقلال مکتبی، تشکیل حکومتی مبتنی بر قوانین الهی و درگیری با منافقین عصر خود اشاره نمود.
در مبحث تقارن با جاهلیت عصر خود هر دو حرکت پرچمدار غلبه بر جاهلیت و انحطاط اخلاقی بشر هستند. جاهلیت دوران بعثت را می‌توان جهل علمی و فرهنگی و غوطه‌ور بودن در فساد اخلاقی دانست. اقوام دیگر آن عصر نیز هر چند از نظر علم و فرهنگ و به اصطلاح تمدن، پیشرفته‌تر نشان می‌دادند و قابل مقایسه با عربها نبودند، ولی از نظر انحطاط اخلاقی و روحی و جنگهای خونبار پی در پی، دستِ کمی از عرب جاهلی نداشتند. این ویژگی‌های ناپسند آنچنان پیش می‌رفت که نزدیک بود بنیاد این اقوام و ملتها را به کلی نابود کند.

اما جاهلیت عصر حاضر، تمام مفاسد اخلاقی و اجتماعی همان روزگار است که با رنگی نو و به صورت صنعتی پدیدار گشته است و بشریت را به نیستی تهدید می‌کند. بعثت و انقلاب اسلامی، هر دو در زمانی اتفاق افتاد که بشر از نظر اخلاقی و فرهنگی، نهایت نیاز را به یک حرکت الهی فراگیر و هشدار دهنده داشته و دارد. هدف هر دو حرکت اسلامی، این بوده است که با این جاهلیت مبارزه و فساد را از جامعه بشری ریشه کن کنند و با همه عوامل فساد نه تنها در قلمرو اسلام، که در همه جوامع بشری به مقابله برخیزند. در زمینه استقلال مکتبی بعثت و انقلاب اسلامی، نه تنها در محیط خود، بلکه در سطح جهان، مکتبی مستقل به شمار می آیند و از همه مکاتب حاکم بر جهان و حتی از مکتب‌های دینی رایج دنیا، جدا هستند. این دو انقلاب کوشیده‌اند طرحی نو و نظمی نوین در سطح جهان پدید آورند و به هیچ وجه دنباله رو مکتب‌های بشری، اعم از فلسفی، اقتصادی یا سیاسی نیستند و در همه این زمینه‌ها، خود مکتبی مستقل شمرده می‌شوند.

پیرامون تشکیل حکومتی برمبنای قوانین الهی این گونه می‌توان بیان داشت که هر دو حرکت، بر اساس دین، حکومت تأسیس کردند؛ حکومتی بسیار نیرومند با همه اسباب و لوازم و ضوابط آن و با این هدف که دین را از کُنج معابد بیرون آورند و به صحنه اجتماع بکشانند.
جهان هرگز انتظار آن را نداشت که دستکم در عصر حاضر، دین بتواند قدرت سیاسی را به دست گیرد. اما شاهد بودیم که اسلام در آغاز ظهور و در عصر انقلاب، در بین بهت و حیرت جهانیان، حکومت «اللّه » را بر پایه قوانین الهی و دستورات قرآنی استوار کرد. شخص رسول اکرم (ص) و جانشینانش در آن زمان و نیز شخص امام خمینی رحمه الله و جانشین ایشان مقام معظم رهبری در عصر حاضر، با قدرت تمام، زمام امر دین و سیاست را به دست گرفتند و حتی در جنگ و صلح که عنصری اجتناب ناپذیر در عرصه سیاست و حکومت است، با ایفا کردن نقشی بزرگ، سرانجام پیروز و سرفراز از غائله بیرون آمدند.

 حرکتهای بزرگ در همان دوران آغاز و شکوفایی دچار نفاق و دو دستگی می‌گردند و سرانجام با پیدایش منافقین مبتلا به دشمن خودی گردیده که از بیگانه بدتر و ضربه‌اش از دشمن خارجی، کاری‌تر است. نقش منافقان در صدر اسلام و بویژه پس از هجرت، در سراسر سوره‌های مدنی قرآن بازگو شده است. هر قدر اسلام پیش می‌رفت و عمر پیامبر به سر می‌رسید، نقش آنان بیشتر می شد و مبارزه قرآن با آنها گسترش می‌یافت تا جایی که یک سوره کامل درباره ایشان نازل گردید. در زمان نزول سوره‌های مائده و توبه نیز که از آخرین سوره های مدنی هستند، نبرد اسلام با نفاق به اوج رسید. از طرفی، شاهد بودیم که انقلاب اسلامی ایران پس از پیروزی، عینا به چنین دشمن خودی مبتلا گردید که در ایدئولوژی خود هدفی جز ضربه زدن را دنبال نمی‌کردند ولی چه بسا همین مسلک آغازی برای نیستی و پوچی آنها بود.منابع 1. کتاب آینده انقلاب اسلامی ، شهید مرتضی مطهری ، انتشارات صدرا 2. سایت حوزه

                                    بازگشت جاهلی و جهالت امت اسلامی

خداوند در آیاتی از جمله 110 آل عمران بیان کرده، امت اسلام در عصر پیامبر(ص) بهترین و برترین امت و جامعه ای بود که در طول تاریخ بشری شکل گرفته است. از این رو این امت در آن دوره به عنوان امت برتر و نمونه به جهانیان معرفی می شود. اما این دلیل نمی شود که این امت دچار آزمون و ابتلائات الهی نشود؛ زیرا آزمون ها و ابتلائات الهی از سنت ها و قوانین حاکم بر هستی و جامعه و تاریخ بشری است. (عنکبوت2) بنابراین، امت اسلام همانند دیگر امت ها دچار آزمون های سخت و فتنه های بسیاری می شود تا سیه رو شود هر که در او غش باشد. براساس برخی از روایات مشهور و معتبر، هر آنچه در قرآن از امت های پیشین به ویژه امت یهود گزارش شده بر سر امت اسلام نیز خواهد آمد و طابق النعل بالنعل امت اسلام با آزمون هایی همانند امت یهود مواجه خواهند شد و بسیاری در این آزمون ها ریزش کرده و بسیاری نیز رویش می کنند. خداوند بارها در جنگ ها و مصیبت ها، امت اسلام را آزمود و در این میان بسیاری نیز موفق و سربلند بیرون آمدند و منافقان رسوا شدند. گزارش های قرآنی در این باره به ویژه درباره جنگ بدر و احد و حنین و احزاب بسیار است و می توان با مراجعه به این آیات میزان و مقدار آزمون ها و ریزش ها و رویش ها را دریافت.
پیامبر(ص) وعده می دهد که پس از وی، امت به آزمون های بسیار سختی مبتلا می شود که کمتر کسی از آن جان به سلامت بیرون می برد.

خداوند نیز به امت هشدار می دهد که در صورت مرگ و قتل پیامبر(ص) کاری نکنند که به گذشته بازگردند و انقلاب جاهلی رخ دهد: و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل أفان مات أو قتل انقلبتم علی اعقابکم و من ینقلب علی عقبیه فلن یضر الله شیئا و سیجزی الله الشاکرین؛ و محمد جز فرستاده ای که پیش از او ]هم[ پیامبرانی ]آمده و[ گذشتند نیست آیا اگر او بمیرد یا کشته شود از عقیده خود برمی گردید و هر کس از عقیده خود بازگردد هرگز هیچ زیانی به خدا نمی رساند و به زودی خداوند سپاسگزاران را پاداش می دهد (آل عمران441)
به نظر می رسد که این بازگشت به دوره جاهلیت پس از رحلت پیامبر(ص) رخ داده است؛ زیرا نشانه های بسیاری را می توان یافت که این ادعا را ثابت می کند؛ حتی اگر از همه شواهد و نشانه های قطعی در این بازگشت به عصر جاهلیت بگذریم، نشانه هایی چون شهادت و قتل اهل بیت(ع) خود گواه روشنی بر این بازگشت است؛ زیرا تنها در صورت بازگشت جاهلی است که امت اسلام چنین درنده خو، اولیاء و اوصیای پیامبر(ص) را به قتل و شهادت می رسانند و با این کار خویش به خدا تقرب می جویند. نشانه های جاهلی که قرآن بیان می کند، کم ارزشی دختر در میان مردم و قتل و زنده به گور کردن آنان (نحل 58 و 59 و 26؛ تکویر 8 و 9)، وادار کردن دختران به فحشاء (نور33)، تعصب های قبیله ای (فتح25 و 26) تعصب به زبان عربی (شعراء195 و 198 و 991)، تجاوزگری و بی عدالتی (اعراف33)، تقلید کورکورانه از نیاکان و رهبران (بقره107؛ مائده 103 و 104؛ زخرف 22 و 24)، شرابخواری (بقره219؛ مائده 90) ضلالت و گمراهی از راه خدا و دین اسلام (بقره 189)، تکاثر و تفاخر به مال و ثروت و مردگان (تکاثر) و مانند آن بوده است.

در دوره جاهلیت، هیچ ارزش عقلانی و وحیانی مورد توجه نبوده و ضدارزش ها به ارزش تبدیل شده و چیزی از سنت های دین حنیف ابراهیمی باقی نمانده بود. عبادت ایشان جز با کف و سوت زدن بروز نمی یافت. (انفال53) و جنگ و خصومت در میان آنان به سبب تجاوزگری، امری متداول بود. (آل عمران103) به هر حال، هرچیزی که درباره زشتی ها در یک جامعه قابل تصور است، در جامعه جاهلیت وجود داشت. پیامبر(ص) با تلاش های بیست و سه ساله خود گام های بلندی برای تحول در این جامعه برداشت و جامعه نمونه و برتری را ارایه داد؛ اما گروهی از منافقان که همواره در کمین بودند، توانستند دوباره پس از رحلت پیامبر(ص) مسیر اصلی را تغییر دهند و در یک فرآیندی مردم را منقلب کردند و آیین جاهلیت را به شکلی زنده کردند؛ زیرا مردم بر دین ملوک و رهبران خود هستند و زمانی که رهبران برخلاف نص صریح قرآن و روایات به اجتهاد می پردازند و در برابر نص ولایت، خلافت قبیله ای را مطرح می کنند و یا به جای نص حج تمتع و متعه، هر دو را ابطال می کنند زیرا برخلاف فرهنگ جاهلی بوده است، می توان دانست که چگونه آن هشدار قرآنی درباره بازگشت به جاهلیت پس از رحلت پیامبر(ص) تحقق می یابد.

اهداف و موانع دعوت و رسالت یکی از مسئولیت های بشر در قبال دیگران دعوت آنان به سوی ایمان و کارهای صالح است. این مسئولیت انسان را می بایست در ادامه خط رسالتی پیامبران تعریف کرد. بنابراین دعوت، استمرار خط رسالت پیامبرانی است که از سوی خداوند برای راهنمایی بشر فرستاده شده اند. در آموزه های قرآنی، اهدافی چند به عنوان رسالت پیامبران بیان شده است که از جمله آن ها تبلیغ می باشد. با این همه نمی توان مراد از دعوت را در تبلیغ صرف خلاصه کرد، زیرا اگر چه تبلیغ و بلاغ از مهم ترین وظایف رسالتی پیامبران دانسته شده، ولی این رسالت، زمانی به پایان و کمال خود می رسد که اهداف اصلی تبلیغ برآورده شده باشد. از این رو مسایلی چون تعلیم و تزکیه قیام به عدالت و اجرای حدود الهی در جامعه به شکل نظام سیاسی، به عنوان اهداف دعوت و رسالت مورد توجه قرار گرفته است. برای این که درک درستی از اهداف رسالت داشته و با موانعی که در راه دعوت و رسالت ایجاد می شود آشنا شویم، تحلیل قرآن را در این باره نیاز داریم. نویسنده در این مطلب بر آن است تا این اهداف و موانع را براساس آموزه های قرآنی شناسایی و معرفی نماید تا این گونه بتوانیم اهداف و مسئولیت های خود را نیز دانسته و از موانع پیش رو آگاه شویم.

اهداف مشترک انسان ها نگاه قرآن به هستی و انسان بر این پایه استوار است که برای آنها اهداف عمومی و خاص است که باید آن را به دست آورند. شاید بتوان گفت اهدافی که خداوند برای انسان بیان داشته و آن را فلسفه آفرینش و حکمت ایجادی بشر دانسته است، اهدافی در چند سطوح است. به این معنا که اهدافی به عنوان اهداف ابتدایی و مقدمی مورد توجه بوده و اهدافی هم به عنوان اهداف میانی و نهایی درنظر گرفته شده است. دست یابی به مقام عبودیتی که بنیاد آن بر ربوبیت طولی بشر و خلافت انسان از خداوند می باشد، شاید مهم ترین و اساسی ترین و غایی ترین آن اهداف باشد. با این همه راه رسیدن به این هدف غایی تنها از میان همان اهدافی می گذرد که از آن به اهداف ابتدایی و میانی یاد شده است از این رو همه انسان ها برای دست یابی به عبودیت ربوبی و خلافت الهی، می بایست به مقام تعلیمی و تزکیه ای دست یابند که فرصت دست یابی به این هدف غایی را فراهم می آورد.

بنابراین باید اهداف مشترک همه انسان ها را در همان هدف و حکمت آفرینش انسان جست وجو کرد که در آیه 56 سوره ذاریات به مقام عبودیت آگاهانه تعبیر شده است که بر پایه روایت تفسیری معصوم(ع) کنه و ذات چنین عبودیتی همان ربوبیت است. بنابراین رسالت و مأموریتی که از سوی خداوند، نخست بر دوش انسان های کاملی به نام پیامبران(ع) و سپس پیروان و شیعیان آنان به عنوان ربانیون و در مرحله سوم بر دوش همگان نهاده شده است، چیزی جز تبیین و تعیین سازوکاری برای رسیدن به این اهداف در سطوح مختلف نیست. از این رو می توان گفت که اهداف مشترک همه انسان ها، چیزی جز دست یابی به هدف غایی و حکمت آفرینش انسان نخواهد بود. خداوند در آیاتی چون 213 سوره بقره و 81 سوره آل عمران ونیز 90 سوره انعام برای تبیین اهداف مشترک پیامبران الهی در حوزه رسالت الهی، به این اهداف توجه می دهد.
به نظر می رسد که این اهداف همه سطوح را دربرمی گیرد، چنان که از همه ابزارها برای رسیدن به این مهم بهره می جوید. به این معنا که مسئله قضاوت و حکومت نیز به عنوان یکی از سازوکارهای مهم دست یابی به این هدف مورد توجه است؛ زیرا ماموریت و مسئولیت پیامبران تنها هدایت طریقی نیست بلکه هدایت ایصالی نیز برعهده پیامبران نهاده شده است.

در همین آیه 213 بقره افزون بر تبیین قوانین دست یابی به محیط کمالی برای رسیدن به مقام عبودیت، به مسئله اجرای قوانین و اعمال آن و قضاوت و حکومت توجه می دهد و آن را رسالت همه پیامبران بر میشمارد که البته به اسبابی این امکان برای برخی نیز فراهم نیامده است تا به این مسئولیت و ماموریت خویش جامه عمل بپوشانند. بر این اساس می توان گفت که ایجاد جامعه مدنی و قانون گرا و دولت و حکومتی که این قوانین الهی را اجرایی کرده و شرایط عمومی را برای دست یابی همه بشر به عبودیت فراهم آورد، از مهم ترین اهداف رسالتی همه پیامبران از جمله پیامبر اسلام(ص) و به تبع آنان همه شیعیان و مومنان آنان می باشد. بی گمان دست یابی به چنین شرایط مطلوب، با دشواری های بسیار و تحمل مشکلات زیاد ممکن و شدنی است، زیرا یکی از عناصر اصلی ایجاد چنین شرایط، تحقق عدالت همه جانبه است که بسیاری از انسانهای مستکبر و ظالم آن را برنمی تابند. از این رو خداوند در آیه 34 انعام به مومنان هشدار می دهد که تحقق اهداف رسالتی همواره مستلزم تحمل مشکلاتی است. لذا همه کسانی که در این مسیر گام برمی دارند می بایست با افزایش صبر و شکیبایی خویش، آماده هرگونه جانفشانی و تضحیه باشند؛ زیرا بسیاری از مستکبران از انسان و جنیان این اهداف و تحقق آن را برنمی تابند و اجازه نمی دهند تا انسانها به سادگی به این اهداف دست یابند.

اهداف رسالتی پیامبران و امت قرآن مهم ترین اهداف رسالتی پیامبران و امت را، دعوت مردم به سوی حق و حقیقت برمی شمارد و خواهان ابلاغ کامل این معنا از سوی دعوت گران به همه مردم می شود. از آن جایی که هر انسانی نیازمند آن است تا از موقعیت خویش در جهان و جامعه آگاه باشد و مسئولیت های خود را بشناسد، مسئله اتمام حجت به عنوان یکی از مهم ترین اهداف رسالتی مطرح می شود. خداوند در آیاتی چون 165 نساء و 19 مائده و 130 و 131 انعام و آیات بسیار دیگر، مسئله اتمام حجت را مسئله مهم در دعوت و رسالت بیان می کند؛ زیرا هنگامی شخص را می توان در دنیا و آخرت مجازات و تنبیه کرد که شخص نسبت به قانون و اهداف زندگی و آفرینش خویش و جهان آگاهی داشته باشد. به این معنا که اگر شخصی نسبت به حقیقت آفرینش و حکمت آن آگاهی نداشته باشد و زندگی خود را صرف امور لغو و بیهوده نماید و آن را به تباهی کشد، نمی توان وی را مقصر دانست و تنبیه و مجازات نمود. بنابراین یکی از مهم ترین وظایف رسالتی آن است که مردم را نسبت به حکمت آفرینش آگاه کرد و قوانین و سنت های الهی را به آنان گوشزد کرد. دراین صورت می توان آنها را به سبب تمرد و طغیان و یا کوتاهی و قصور، مقصر دانست و در دنیا و آخرت به مجازات سخت تنبیه کرد.
از این جا مساله توحید و دعوت به آن مطرح می شود، زیرا هستی شناسی و جهان بینی اسلامی مشخص می دارد که هستی بر مدار توحید می گردد. بر این اساس دعوت به توحید به معنای دعوت به حقیقت اصلی جهان است.

در نتیجه آن، نفی طاغوت ها و هر گونه تعدد و شرک، به عنوان لازمه توحید خود را بر دعوت تحمیل می کند. به این معنا که دعوت به توحید همه جانبه و محض به مفهوم نفی طاغوت هاست و اثبات توحید، مستلزم نفی همه طاغوت ها می باشد. از این رو از مهم ترین اهداف رسالتی، اثبات توحید و دعوت به آن و نفی طاغوت ها است که در آیه 36 سوره نحل مطرح می شود. در حقیقت پیامبران و شیعیان آنان، می بایست مسیری را نشان دهند که مردم را به سوی پذیرش توحید و نفی طاغوت بکشاند و جز خداوند به کسی تکیه و توکل نکنند و از غیر نخواهند و به غیر نپیوندند. براین اساس دعوت و راهنمایی مردم به صراط مستقیم که انسان را به هدف غایی یعنی عبودیت و تقرب الهی می کشاند، به عنوان یک ماموریت و مسئولیت بر دوش پیامبران سنگینی می کند. (بقره 213) این راه راست و صراط مستقیم، افزون بر این که راه است، از ویژگی های دیگری نیز برخوردار می باشد، زیرا به انسان کمک می کند تا خود را بشناسد و هم چنین خود را چنان بسازد که زمینه تقرب و عبودیت محض و در نهایت ربوبیت و خلافت طولی فراهم آید.

از این رو راه مستقیم را راه تقوا و درست کاری (اعراف 35) و راه اصلاح و تزکیه دانسته اند. (همان و نیز انعام 48) ولی از آن جایی که به دلایل و عوامل درونی و بیرونی چون هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی نمی توان به سادگی در مسیر تقوا و درست کاری گام برداشت اصلاح و تزکیه نفس انسان ها به عنوان یک هدف و ماموریت اصلی برای پیامبران و مومنان تعریف شده است.
پیامبران می بایست شرایطی را فراهم آورند تا همگان بتوانند به این آگاهی برسند که راه رسیدن به حقیقت یکی است و تنها راه راست است که به آنان کمک می کند تا در مسیر درست گام بردارند و هدف خلقت و آفرینش را تحقق بخشند. بر این اساس آنان ماموریت یافتند تا خود به عنوان الگوی زندگی بشر درآیند و با پیشگامی در ایمان کامل و اعمال نیک و صالح، زمینه مساعدی را برای سرمشق قرار گرفتن فراهم آورند.
از آن جایی که ترس مردم در زندگی، ترس فقدان سعادت و خوشبختی است، پیامبران به مردمان نشان می دهند که چگونه می توان با ایمان و عمل صالح به خوشبختی دست یافت و امنیت خاطر فراهم آورد به گونه ای که دیگر ترس از آینده نداشته باشند و غم گذشته بر دوش آنان سنگینی نکند. زندگی پیامبران، سرشار از امید به زندگی و خوشبختی و رهایی از ترس و خوف است.
خداوند در آیه 48 انعام یکی از ماموریت های پیامبران را نشان دادن این حقیقت می داند که آنان با ایمان و عمل صالح خویش، شرایطی را فراهم می آورند که احساس خوشبختی واقعی در آنان نمودار می شود، به گونه ای که دیگران نیز در عمل، خواهان دستیابی به آن می شوند. در حقیقت پیامبران با رفتار و زندگی خود، دیگران را آموزش می دهند و تربیت می کنند و راه رسیدن به آرامش و آسایش یعنی خوشبختی را نشان می دهند. از آن جایی که برای رسیدن به هدف غایی آفرینش تنها وجود مقتضی کفایت نمی کند بلکه موانع را نیز از سر راه برداشت، مسئله عدالت گرایی به ویژه درحوزه اجتماعی به عنوان مهمترین وظیفه و مسئولیت تعریف شده است؛ زیرا در هر جامعه ای گروههایی هستند که عدالت خوار می باشند و اجازه نمی دهند تا هرکسی به حق خویش برسد.

از این رو لازم است تا پیامبران و پیروان آنان، برای ایجاد جامعه ای عدالت محور تلاش و کوشش کنند. خداوند در آیه 25 حدید عدالت را به عنوان هدف رسالت تبیین می کند و توضیح می دهد که تحقق آن تنها با همکاری جمعی امت، امکان پذیر است. به این معنا که زمانی در یک جامعه عدالت برپا خواهدشد که توده های مردم در صف تحقق آن پیشگام باشند. بنابراین، پیامبران تنها می توانند حقیقت عدالت و آثار آن را به مردم بشناسانند ولی این توده های مردم هستند که می توانند آن را در جامعه استوار کرده و عینیت می بخشند.
البته پیامبران و پیروان واقعی آنان که جزو نخبگان جامعه می باشند می بایست برای مدیریت جامعه دراین مسئله پیشگام باشند، زیرا مدیریت جامعه برای تحقق عدالت نیازمند علوم و توانایی های خاص است. از این رو پیامبران مسئولیت قضاوت و داوری و نیز حکومت و حاکمیت را برعهده دارند. آنان به عنوان نخبگان جامعه باید در این مسئولیت خطیر قرار گیرند و عدالت را در جامعه با کمک توده های مردم تحقق بخشند، زیرا بی وجود عدالت در جامعه امکان دستیابی عمومی به هدف آفرینش یعنی خلاقت ربوبی شدنی نیست. به سخن دیگر، حکومت نخبگان ایمانی و مدیریت آنان به عنوان یک وظیفه و مسئولیت مطرح می باشد (بقره 213) و خداوند از ایشان پیمان گرفته است تا به این مسئولیت بپردازند و از زیر آن شانه خالی نکنند.

موانع رسالت چنان که گفته شد، مسئولیت خطیر دستیابی به عبودیت ربوبی برای تک تک انسان ها کاری سخت است. هرکسی به علل درونی و بیرونی چون هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی با مقاومت های بسیار مواجه است که به وی اجازه رسیدن به این مقام و هدف را نمی دهد. این مشکل زمانی دو چندان می شود که انسان بخواهد افزون بر خود، دست دیگری را نیز بگیرد و او را به سوی این هدف و مقام بکشاند. از این رو پیامبر(ص) پس از این که ماموریت یافت تا دست دیگران را گرفته و امت را نیز به هدایت ایصالی به هدف برساند، احساس سنگینی مضاعف کرد و فرمود که این مسئولیت سنگین و خطیر موهایش را سپید کرد.
به این معنا که انسان می تواند خود را درمسیر مستقیم نگه دارد ولی این که دیگران را نیز در این مسیر نگه داشته و آنان را به مقصد و مقصود برساند بسیار سخت تر و دشوارتر می باشد که پیامبر(ص) با آن عظمت و سعه وجودی اش احساس سنگینی آن را یادآور می شود. درفرآیند اجتماعی شدن دین واهداف آن، مشکلات و دشواری های بسیار و سخت وجود دارد. مقاومت به سبب آن که جمعی و گروهی انجام می شود، فشار مضاعفی را وارد می سازد و کار دعوت و رسالت را سخت می کند.
خداوند در تبیین موانع رسالت و دعوت، از مانع عمده هواپرستی که درهمه انسان ها نهفته است (بقره 78 و مائده 70) و اغواگری های شیطانی (نحل 63) سخن به میان می آورد؛ زیرا این دو مانع در همه انسان ها مشترک است و همه از این مشکل رنج می برند. براین اساس نیاز است تا زمینه به گونه ای فراهم آید تا تک تک انسان ها با هواهای نفسانی خود در درون و وسوسه ها و اغواگری های بیرونی شیطان مبارزه کنند تا درمسیر راست قرارگیرند.

دراین میان برخی از مردم به اسبابی چند نسبت به دعوت و رسالت، واکنش منفی نشان می دهند و با آن که حقانیت دعوت را می دانند و راه رسیدن به خوشبختی را تنها همین راه می شناسند، ولی دارای نوعی لجاجت هستند و حاضر نمی شوند زیر بار دعوت شخص و یا اشخاصی بروند. بارها درجامعه با اشخاصی مواجه شده ایم که تنها به سبب مخالفت و از روی لجاجت حاضر نمی شوند تا زیر بار حق بروند و می گویند چون فلانی این دعوت را کرده و این مطلب از اوست نمی پذیریم و اگر کسی دیگر بود قبول می کردیم. لجاجت مردم اشکال و ابعاد مختلفی دارد که خداوند در آیات 183 و 184 آل عمران لجاجت را یکی از موانع عمده گسترش اسلام و دعوت و رسالت آن برشمرده و نسبت به آن هشدار داده است. آیه هائی چون 91 انعام و 94 اسراء و 33 مومنون و 6 تغابن، ظاهر نگری و بهانه جویی ها را مانع دیگری برای پـذیرش دعوت و رسالت برمی شمارد و توضیح می دهد که چگونه شماری از مردم به سبب این رویه و رفتار ضدهنجاری و رفتاری، از مسیر حق و حقانیت دور می افتند و گمراه می شوند و زندگی خود را تباه می سازند. درحوزه عمل اجتماعی، مهم ترین مشکل از سوی دو گروه اجتماعی پدید می آید.

 خداوند در آیه 87 بقره رویه استکباری کسانی را که دارای روحیه تکبر هستند معرفی کرده و آن را عامل مهم درعدم پیشرفت دعوت و رسالت پیامبران برمی شمارد. به این معنا که اهل استکبار اجازه نمی دهند تا قوانین الهی و عدالت فراگیر درجامعه تحقق یابد و مردم در مسیر کمالی گام بردارند. جامعه ایمانی همواره با چنین گروه ها و اشخاصی مواجه است که سد راه رشد و کمال آنان هستند. مبارزه با آنان نیز می بایست درسرلوحه کارها قرارگیرد.
گروه دوم اجتماعی که به شدت با رسالت پیامبران به مخالفت می پردازند، گروه اشراف هستند که اجازه دعوت به پیامبران و پیروان آنان نمی دهند. از این رو خداوند در آیه 34 سبا و 23 زخرف آنان را به عنوان دشمنان اسلام و دعوت های الهی معرفی می کند. بنابراین لازم است نسبت به مستکبران و اشراف هوشیار و بیدار بود، زیرا آنان به عناوین مختلف اجازه نمی دهند تا رسالت پیامبران به درستی تبیین شود و یا به مورد اجرا گذشته شود. درهمه جوامع، مستکبران و اشراف هستند که با عدالت و دولت اسلامی مخالفت می کنند و نظریه و عمل اسلامی را از درون و بیرون به چالش می کشانند، لذا لازم است با هوشیاری، آنان را شناسایی و به مبارزه با آنان اقدام کرد. آنچه گفته شد شماری از اهداف و موانعی است که بر سر راه دعوت ها و رسالت های الهی قرار می گیرد و امت مومن باید بداند که این موانع همواره موجود است و دیگر آن که اهداف پیش گفته همواره باید به عنوان یک ارزش در دولت و ملت نهادینه شود واجازه داده نشود تا کم رنگ و یا بی اهمیت جلوه داده شود.

آیا نبوت تبعیض است؟!

این سوال همواره مطرح است که آیا مقام نبوت به افرادی خاص اختصاص دارد ؟ و اگر چنین است آیا این اختصاص یک نوع تبعیض نیست ؟آفرینش آمیخته با نظام صحیح ، چنین تفاوتی را ایجاب می کند، مثلاً بدن انسان ، آفرینشی منظم است و برای تأمین این نظام ، تفاوت هایی در میان اعضا باید باشد. اگر تمام سلول های بدن انسان ، به ظرافت سلول های شبکیه ی چشم و یا به تحرک سلول های قلب باشند، سازمان بدن به هم می ریزد؛ باید سلول هایی همچون مغز در بدن باشندو رهبری عضلات و اعضای بدن را به عهده بگیرند. هیچ کس نمی تواند بگوید چرا همه ی بدن مغز نیست و یا مثلاً چرا در یک گیاه همه ی سلول ها به ظرافت و لطافت و زیبایی گلبرگ ها نمی باشند؛ زیرا چنین وضعی ساختمان گیاه را به کلی دست‌خوش فنا و نیستی می کند.
نکته ی قابل توجه این جا است که این امتیاز ذاتی که برای ایجاد یک سازمان منظم ، نهایت لزوم را دارد، ساده نیست ، بلکه توأم با مسئولیت عظیم به اندازه ی این امتیاز می باشد. وجود این مسئولیت سنگین ، تعادل کفه های ترازوی خلقت آن ها را تأمین خواهد کرد؛ یعنی به همان نسبت که پیامبران و رهبران بشر امتیاز دارند، مسئولیت نیز دارند. اگر ضرورت بعثت انبیا ثابت شد، طبیعی است لزوم نبی و انسان کامل نیز ثابت خواهد شد. اگر افرادی به منصب خطیر نبوت گمارده نشوند، بشر از وحی محروم می شود و با محرومیت از وحی ، تشخیص راه صحیح و وظایف فردی واجتماعی میسر نخواهد بود؛ در نتیجه هدف آفرینش که رسیدن به کمال است ،محقق نخواهد شد و این نقض غرض است تفسیر نمونه ، ج 2 ص 389 با تلخیص

پیامبران پیشین، زمینه ساز ظهور رسول اکرم)ص(

از زمان ابراهیم خلیل)ع( که کعبه ساخته شد، حرمی پیدا شد، مکه ای به عنوان جایگاهی که کعبه در اوست تشکیل شد و قبل های شد، مطافی شد و دو پیامبر از بزر گترین پیامبران الهی مهندسی و معماری و کارگری و کارگزاری این کعبه را به عهده داشتند، بالاخره کسی باید این کعبه را سامان ببخشد، این حرم را به مستوایش برساند؛ این دو بزرگوار یعنی ابراهیم و اسماعیل)ع( از ذات اقدس اله در آن نیایششان از خدا خواستند: ربنا و ابعث فیهم رسولا منهم یتلوا علیهم آیاتک و یعلمهم الکتاب و الحکمه و یزکیهم) 4(. خدایا! اینجا حرم شد، اینجا کعبه شد، اینجا مطاف و قبله شد؛ باید یک رهبری بیاید، یک پیامبری بیاید، یک پیامی بیاورد، آیات تو را تلاوت کند، علم تو را تعلیم کند، حکمت تو را تعلیم کند،

نزاهت اخلاقی تو را تزکیه کند، از دیر زمان بهترین دعای آن دو پیامبر این است. بعد از این مرحله، انبیای ابراهیمی که مبعوث شدند، ذات اقدس اله در صحف آنها، در تورات آنها، در انجیل آنها ک مکم بشارت داد که من این دعا را مستجاب کرد هام؛ پیامبری خواهم آورد با این مزایا، رسولی مبعوث م یکنم با این فضائل، نب یای برانگیخته م یکنم با این فواضل؛ در تورات آمده، در انجیل آمده که فرمود: الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراه و الانجیل) 5(. فرمود: پیامبری خواهد آمد که به مردم آزادی میدهد، بین آزادی و رهائی فرق م یگذارد، مردم را رها نم یکند، مهمل رها نم یکند؛ مردم را انسان شریف و کریم بار م یآورد، لقد کرمنا) 6( به اینها م یآموزاند، اینها را شریف م یکند، کریم میکند، به حریت م یرساند. دست و پای اینها را باز میکند، زنجیر از گردن اینها برم یدارد:

یضع عنهم اصرهم والاغلال التی کانت علیهم) 7(. آن مشکلاتشان را برم یدارد، آن زنجیر را از پایشان برمیدارد، آن زنجیر را از گردنشان و دستشان برم یدارد، به اینها آزادی م یدهد.