تاریخی فرهنگی قرآنی 1

سایت جدید تاریخی فرهنگی قرآنی 2

m5736z

blog.ir

معنا و مفهوم «قدر» حقيقت اين شب ها

«قدر» در لغت به معناي اندازه و اندازه گيري . معناي اصطلاحي قدر، عبارت است از ويژگي هستي و وجود هر چيز و چگونگي آفرينش آن به عبارت ديگر، اندازه و محدوده وجودي هر چيز، قدر نام دارد. معناي تقدير الهي اين است كه در جهان مادي، آفريده ها از حيث هستي و آثار و ويژگي هايشان محدوده اي خاص دارند. اين محدوده با اموري خاص مرتبط است؛ اموري كه علت ها و شرايط آنها هستند و به دليل اختلاف علل و شرايط، هستي، آثار و ويژگي هاي موجودات مادي نيز متفاوت است. معناي تقدير الهي در موجودات مادي، يعني هدايت آنها به سوي مسير هستي شان است كه براي آنها مقدر گرديده است و در آن قالب گيري شده اند. 
شب اندازه گيري
با روشن شدن معناي قدر، امكان فهم حقيقت شب قدر نيز ميسر مي شود. شب قدر شبي است كه همه مقدرات تقدير مي گردد و قالب معين و اندازه خاص هر پديده، روشن و اندازه گيري مي شود. به عبارت روشن تر، شب قدر طبق روايات ما، يكي از شب هاي نوزدهم يا بيست و يكم و به احتمال زياد شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، است. در اين شب- كه شب نزول قرآن به شمار مي آيد- امور خير و شر مردم و ولادت، مرگ، روزي، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه اي كه در طول سال واقع مي شود، تقدير مي گردد. شب قدر هميشه و هر سال تكرار مي شود. عبادت در آن شب، فضيلت فراوان دارد و در نيكويي سرنوشت يك ساله بسيار موثر است در اين شب تمام حوادث سال آينده به امام هر زمان ارائه مي شود و وي از سرنوشت خود و ديگران باخبر مي گردد. امام باقر(ع) مي فرمايد: انه ينزل في ليله القدر الي ولي الامر تفسير الامور سنه سنه ، يؤمر في امر نفسه بكذا و كذا في امر الناس بكذا و كذا؛ در شب قدر به ولي امر (امام هر زمان) تفسير كارها و حوادث نازل مي شود و وي درباره خويش و ديگر مردمان مأمور به دستورهايي مي شود.» 

در روايات شب‌هاي نوزده و بيست و يك و بيست و سوم ماه مبارك رمضان را شب قدر مي‌گويند در خصوص شب نوزدهم مي‌گويند ليله التقدير است. يعني شبي كه جميع امور نسبت به جميع موجودات اندازه‌گيري مي‌شود. لذا اين شب‌ها شب سرنوشت ساز است و ما در روايات داريم كه بعضي‌ها شب پانزدهم ماه شعبان را مطرح كرده‌اند كه در رابطه با ارزاق است. شب بيست و يكم هم شب ضبط و ربط (ليله القضا) است و شب بيست و سوم شب امضا و ابرام (ليله الابرام) است. (جايز دانستن و بجا آوردن) پس هر سه شب ارزشمند است و سرنوشت ساز و نبايد به يك شب كفايت كرد. در روايات بسيار سفارش شده در اين سه شب به استغفار كردن و سپس دعا كردن: فعليكم في شهر رمضان به كثره استغفار و الدعا
بنابراين، مي توان گفت شب قدر، شب تقدير و شب اندازه گيري و شب تعيين حوادث جهان ماده است.
اين مطلب مطابق آيات قرآني نيز مي باشد؛ در آيه ۱۸۵ بقره : شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن؛ ماه رمضان كه در آن قرآن نازل شده . طبق اين آيه، نزول قرآن (نزول دفعي) در ماه رمضان بوده . و در آيات 3-5 دخان مي فرمايد: انا انزلناه في ليله مباركه انا كنا منذرين فيها يفرق كل أمر حكيم أمراً من عندنا انا كنا مرسلين اين آيه نيز تصريح دارد كه نزول ]دفعي[ قرآن در يك شب بوده كه از آن به شب مبارك تعبير شده . همچنين در سوره قدر تصريح شده كه قرآن در شب قدر نازل شده .پس با جمع آيات سه گانه بالا روشن مي شود:
1- قرآن در ماه رمضان نازل شده است.
2- قرآن در شبي مبارك از شب هاي ماه مبارك رمضان نازل شده است.
3- اين شب، در قرآن شب قدر نام دارد.
4- ويژگي خاص اين شب برحسب آيات سوره مباركه «دخان» دو امر است:
الف. نزول قرآن.
ب. هر امر حكيمي در آن شب مبارك جدا مي گردد.
اما سوره قدر كه به منزله شرح و تفسير آيات سوره «دخان» است، شش ويژگي براي شب قدر مي شمارد: 

 الف. شب نزول قرآن است (انا انزلناه في ليله القدر).
ب. اين شب، شبي ناشناخته است و اين ناشناختگي به دليل عظمت آن شب است (و ما أدراك ما ليله القدر).
ج. شب قدر از هزار ماه بهتر است. (ليله القدر خير من ألف شهر).
د. در اين شب مبارك، ملائكه و روح با اجازه پروردگار عالميان نازل ميشوند تنزل الملائكه و الروح فيها باذن ربهمو روايات تصريح دارند كه آنها بر قلب امام هر زمان نازل مي شوند.
ه. اين نزول براي تحقق هر امري است (من كل أمر) و اين نزول كه مساوي با رحمت خاصه الهي بر مؤمنان شب زنده دار است تا طلوع فجر ادامه دارد (سلام هي حتي مطلع الفجر).
و. شب قدر، شب تقدير و اندازه گيري است؛ زيرا در اين سوره كه تنها پنج آيه دارد سه بار ليله القدر تكرار شده و اين نشانه اهتمام ويژه قرآن به مسئله اندازه گيري در آن شب خاص است.
مرحوم كليني در كافي از امام باقر(ع) نقل مي كند كه آن حضرت در جواب معناي آيه انا أنزلناه في ليله مباركه فرمودند: آري شب قدر، شبي است كه همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن، تجديد مي شود. شبي كه قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبي است كه خداي تعالي درباره اش فرموده : فيها يفرق كل امر حكيم در آن شب هر، امري يا حكمت، متعين و ممتاز مي گردد. آن گاه فرمود: در شب قدر، هر حادثه اي كه بايد در طول سال واقع گردد، تقدير مي شود؛ خير و شر، طاعت و معصيت و فرزندي كه قرار است متولد شود يا اجلي كه قرار است فرا رسد يا رزقي كه قرار است برسد و...

قدر؛ شب مقدرات 
اما مفسران در باره «قدر» به چه معناست؟ سه معناي کلي را بيان مي کنند؛ 
قدر: شرف و منزلت 
مرحوم طبرسى : از آن رو به اين شب، قدر گفته اند که داراى شرف و پايه اى بلند و شأنى عظيم است. مثل اينکه گويند: مرد داراى قدر؛ يعنى داراى شرف و منزلت. و ما قدروا الله حق قدره، يعنى عظمت و شأن خدا را آن گونه که بايد به جا نياوردند. «ابوبکر وراق» مي گويد: «آن شب را قدر ناميدند، از اين رو که انسانها با زنده داشتن آن به قدر و منزلت مى رسند.»  «شب قدر است، زيرا کارهاى خدايى را در آن شب پاداشى بزرگ و گران سنگ است.  «شب قدر است، چون کتابى گرانبها بر پيامبرى بلند مرتبه و گرامى، براى امتى بلند پايه با دستان فرشته اى گرانقدر نازل شده. در قدر و منزلت شب قدر همين بس که سوره مبارکه «قدر» در شأن آن نازل شده . 
قدر: تنگي و ضيق 
يکي از معانى قدر، ضيق و تنگى است. اين شب را از آن رو قدر گفته اند که زمين به واسطه کثرت فرود فرشتگان در آن شب، تنگ مى شود. زمين در اين شب، سرشار از فرشتگانى است که تا سپيده دم، همصدا با زمينيان به احياى آن شب مى پردازند و به وظايف خويش مى رسند. در اين زمينه قرآن کريم مى فرمايد: تنزل الملائکة و الروح فيها باذن ربهم من کل امر

فضیلت شب قدر

وَمَآ أَدْرَاکَ مَا لَیلَةُ الْقَدْرِ شب قدر، پرارجترین و پررمز و رازترین شبها در گردونه زمان است که قلمها در وصفش میشکنند، زبانها از توصیفش قاصرند و عقل در فهم آن مبهوت و متحیر میماند؛ شبی که به فرموده امام صادق ع قلب رمضان به شمار میاید (بحارالانوار، ج 58، ص 376) بهترین شب سال، شب قدر است که خداوند در قرآن کریم آن را شبی پربرکت دانسته و ارزش آن را برتر از هزار ماه بیان کرده است. ایا به راستی برکتی بالاتر از این هست که یک شب همتراز هزار ماه یعنی سی هزار شب یا 83 سال و چهار ماه قرار گیرد؟

البته این امر هیچگونه تضادی با آزادی اراده انسان و مسئله اختیار ندارد؛ زیرا تقدیر الهی به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگیها و لیاقتهای افراد و به اندازه ایمان، تقوا، پاکی نیت و اعمال آنهاست. بدون شک مفاهیمی چون: وعده و وعید، انذار و بشارت، کیفر و پاداش، بدون برخورداری انسان از اراده و اختیار بیمعناست. حضور انسان در محافل شب قدر، عبادت و دعا و ... جلوههایی از حضور اراده و اختیار انسان است. بزرگترین اشتباه درباره حقیقت مشیت الهی این است که گروهی خود را صاحب همه چیز میدانند و تصور میکنند خداوند به صورت مطلق همه کارها را به بندگان خود واگذار نموده است؛ پس نه ثواب و عقاب در کار است و نه مسئولیت و اخلاق. گروهی دیگر نیز فکر میکنند انسان موجودی مجبور است که هیچ اختیار و آزادی ندارد و همه چیز با قضا و قدر تعیین میشود؛ در حالی که حقیقت امری میان این دو نظر است؛ یعنی نه جبر قضا و قدر و نه واگذاری مطلق به بندگان؛ چراکه بعضی از کارها را ما به خواست و اراده خودمان انجام میدهیم؛ مثل خوردن، آشامیدن، رفتن، آمدن و ... و در بعضی دیگر از کارها همچون به دنیا آمدن، از دنیا رفتن و ... اراده و خواست ما مطرح نیست.(تفسیر نمونه، ج 27، ص 187)در شب قدر فرشتگان بسیاری به زمین میایند؛ به طوری که زمین بر آنها تنگ میشود. لذا آن را «شب قدر» نامیده اند؛ زیرا یکی از معانی «قدر» به معنای ضیق و تنگ است و در این شب قرآن با تمام قدر و منزلتش به وسیله فرشته صاحب قدر بر پیامبر ص نازل گردید . عظمت و فضیلت این شب را بر سایر شبها از این امور میتوان به دست آورد

1. آمرزش گناهان: پیامبر خدا صدر تفسیر سوره «قدر» فرمودند: «هر کس شب قدر را احیا بدارد و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامی گناهانش آمرزیده میشود.»تفسیر منهج الصادقین، ج 10، ص 308

2. قلب رمضان: امام صادق ع فرمودند: از کتاب خدا استفاده میشود که شماره ماههای سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سرآمد ماهها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان لیلة القدر است بحارالانوار، ج 58، ص 376 ؛ امالی شیخ صدوق، مجلس، 15، ح 4.

3. بهتر از هزار ماه: در فرهنگ غنی اسلام، همه چیز را با معیارهای الهی می سنجند و بر همین اساس قرآن در مورد شب قدر می فرماید: لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْر در دعای 44 صحیفه سجادیه نیز میخوانیم: عبادت و بندگی در شبی از شبهای آن، آن را برابر با (عبادت در) شبهای هزار ماه قرار داد (چون خیرات و برکات و سودهای دینی و دنیوی در آن است) و آن را شب قدر نامید».

4. نزول قرآن: طبق روآیات، مجموع قرآن در شب قدر نازل شده است. این نزول دفعی و یکباره قرآن است، اما نزول تدریجی قرآن طی 23 سال دوران نبوت پیامبر گرامی ص به صورت الفاظ نازل شده است.

5. نزول ملائکه: نزول ملائکه و روح در شب قدر نشانه شرافت آن بر هزار ماه است.

6. عرضه اعمال بر حجت خدا: بنا بر روآیات و ظاهر آیت سوره قدر، شب قدر منحصر به زمان رسول خدا ص نیست و فرشتگان در شب قدر مقدّرات یک سال را نزد «ولی مطلق زمان» میآورند و بر او عرضه میکنند.(تفسیر نمونه، ج 27، ص 190؛ اصول کافی، ج 1، ص 352) این واقعیت از روز نخستین وجود داشته است و تا قیامت هم ادامه خواهد یافت. از سویی نیز بنابر روآیات زمین از نخستین روز خلقت تا آخر فنای دنیا بی حجّت نخواهد بود(اصول کافی، ج 1، ص 251) چنانکه امام علی ع فرمودند: «شب قدر در هر سالی هست، در این شب امور همه سال (و تقدیرها و سرنوشتها) فرو فرستاده میشود. پس از درگذشت پیامبر ص نیز این شب صاحبانی دارد(همان، ج 1، ص 363) حجت خدا در زمین در زمان حاضر وجود مقدّس و مبارک حضرت مهدی عج است و اوست که حجت خدا و وصی اوصیا و خلیفه رسول خدا ص و معصوم از هر گناه و پلیدی است و لذا صاحب شب قدر است.

فرصت را غنیمت شمریم     شب قدر فرصتی است زرین و طلایی برای شستشوی آینه دل. آن شب بهترین فرصت است تا خوبیها را جایگزین بدیها، صلح و صفا را جایگزین اختلاف و تفرقه، احسان و نیکی را جایگزین ظلم و ستم، احسان به والدین را جایگزین عاق والدین، و صله رحم را جایگزین قطع رحم نماییم. نیکو و شایسته است با صدقات قدمی در جهت آبادانی خانه آخرت برداریم و با اعمال نیک و خیر، ثواب دو چندان ببریم. در شب قدر که شب زنده داری میکنیم، خداوند نام ما را در گروه نیکبختان ثبت میکند و آتش جهنم را بر ما حرام میسازد. آیا توفیقی بالاتر از این هست که آتش جهنم بر ما حرام شود و به خدا نزدیک شویم؟ دعاهای شبهای رمضان مجموعه ای است بصیرتبخش که با تکرار تلاوت آنها به صورت هدفهایی برای ما در میاید. پس هنگام خواندن این ادعیه شایسته و بهتر است مفهوم آنها را نیز همواره مدنظر داشته و با تلاش به سوی این هدفهای مطرح شده در دعاها گام برداریم.

آداب شب قدر
شب قدر فرصتي بزرگ براي انسان در مسير تكامل و حركت به سوي لقاي حق تعالي است. اما اين فرصت بزرگ، كوتاه و گذرا بوده، استفاده از آن نيازمند دقت و علاوه بر اين كه بايد از لحظه لحظه آن استفاده نمود، 
1-تفكر
يكي از مهمترين كارهايي كه با انجام آن مي توان از شب قدر استفاده كرد، تفكر است و بجاست كه در آن مدت زماني شب، به اين مهم اختصاص داده شود. دين مبين اسلام به تفكر اهميت زيادي داده است تا آنجا كه در روايتي، لحظه اي تفكر، بهتر از عبادت و شب زنده داري يك شب . در روايتی امام صادق(ع) : «لحظه اي تفكر بهتر از عبادت يك سال است. ]خداي متعال فرمود:[ فقط انسان هاي صاحب مغز متذكر مي شوند.» موضوعات زيادي براي تفكر مفيد وجود دارند؛ تفكري كه به حركتي رو به جلو بينجامد و انسان را گامي به پيش برد. تفكر در صفات و كمالات الهي و ضعف ها و نقص هاي خود، هدف از خلقت هستي و انسان، معاد و مسير نهايي انسان و... مي تواند انسان را متوجه وظيفه خود كند و او را به هدف خلقت و عبوديت خداي متعال نزديك كند. در قرآن كريم در آيات متعددي به موضوعات تفكر اشاره شده كه برخي به قرار زيرند:
الف - تفكر در خلقت آسمانها و زمين
خداي متعال در آيات متعددي انسان ها را به تفكر در خلقت آسمانها و زمين فرا مي خواند از جمله آنها آيه شريفه ان في خلق السماوات و الأرض و اختلاف اليل و النهار لايات لاولي الالباب الذين يذكرون الله قياماً و قعوداً و علي جنوبهم و يتفكرون في خلق السماوات و الارض ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانك فقنا عذاب النار در آفرينش آسمانها و زمين و آمد و شد شب و روز، خردمندان را عبرتهاست، آنان كه خدا را ايستاده و نشسته و به پهلو خفته، ياد مي كنند و در آفرينش آسمانها و زمين مي انديشند. اي پروردگار ما، اين جهان را بيهوده نيافريده اي، تو منزهي، ما را از عذاب آتش بازدار
ب- تفكر در خلقت زنبور عسل و ثمره آن
در يكي از آيات شريفه نحل ، زنبور را ذكر مي كند. مي فرمايد: ثم كلي من كل الثمرات فاسلكي سبل ربك ذللا يخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فيه شفاء للناس ان في ذلك لآيه لقوم يتفكرون]آنگاه از هر ثمره اي بخور و فرمانبردار به راه پروردگارت برو. از شكم او (زنبور ) شرابي رنگارنگ بيرون مي آيد كه شفاي مردم در آن است و صاحبان انديشه را در اين عبرتي است (نحل/96) زنبور عسل كه يكي از مخلوقات عجيب خداي متعال و داراي يك زندگي اجتماعي هماهنگ سازمان يافته است و به طور غريزي اداره مي شود. او با دقت زياد، گلهايي را كه مناسب است براي تغذيه انتخاب مي كند و بنابراين آيه شريفه، محصولي را توليد مي كند كه شفاي بسياري از دردها و بيماريهاي انسان در آن است. تفكر در اين حيوان و نحوه خلقت و كارهايي كه به طور منظم انجام مي دهد، انسان را به عظمت خالق يكتا و هدف از آفرينش اين حشره عجيب مي رساند.
ت- تفكر در مرگ
الله يتوفي الانفس حين موتها و التي لم تمت في منامها فيمسك التي قضي عليها الموت و يرسل الاخري الي أجل مسمي ان في ذلك لآيات لقوم يتفكرون خدا جانها را به هنگام مردنشان مي گيرد، و نيز جان كساني را كه در خواب خود نمرده اند، جانهايي را كه حكم مرگ بر آنها رانده شده نگه ميدارد و ديگران را تا زماني معين باز مي فرستد. در اين عبرتهاست براي كساني كه مي انديشند زمر/24) در اين آيه شريفه خداوند متعال كيفيت مرگ و جدا شدن روح از بدن را يادآوري مي كند و مرگ را مانند خواب معرفي مي كند كه در هر دو، روح از بدن جدا مي شود،

2- فعاليت علمي
فعاليت علمي اعم از تعليم، تعلم، نوشتن، مطالعه و مباحثه در آن است و چه نيكوست كه در آن شب، ساعتي به اين امر اختصاص داده شود. شيخ صدوق(ره) مي فرمايد: هر كس اين دو شب (شب هاي بيست ويكم و بيست وسوم ماه مبارك رمضان) را با مذاكره علمي شب زنده داري كند، بهتر است(مالي/ص649. اسلام به تعليم و تعلم اهميت زيادي داده است تا آنجايي كه آن را بالاترين عبادت مي خواند. روايتهاي زير گوياي اين مطلب هستند: از جناب ابوذر (ره) روايت شده است كه گفت: «پيامبر اكرم(ص) فرمود: ساعتي اندك در جلسه گفتگوي علمي نشستن نزد خداي متعال از شب زنده داري هزار شب كه در هر يك از آنها هزار ركعت نماز خوانده شود، دوست داشتني تر است و ساعتي اندك در جلسه گفتگوي علمي نشستن نزد خداي متعال از هزار غزوه و قرائت همه قرآن، دوست داشتني تر است. و ساعتي گفتگوي علمي نزد خداي عز و جل از عبادت ده هزار سال، دوست داشتني تر است و خوشا به حال طالب علم در روز قيامت.» 
3-برنامه ريزي
سومين برنامه در شب قدر كه توجه به آن بسيار ضروري است، برنامه ريزي براي سال آينده و ريختن طرحي است براي استفاده از سرمايه هاي موجود در وجود خويش و سرمايه هايي كه در چنين شبي نازل مي شوند. خداي متعال براي انسان از بدو خلقتش سرمايه هايي قرار داده است كه نياز به رشد وباروري دارند و بدون باروري، اين سرمايه ها به جاي سودآوري تبديل به زيان مي شوند. به همين جهت ما مي توانيم در اين شب با اجراي اين برنامه، دو برنامه ديگر تفكر و علم آموزي را نيز اجرا كنيم.
۴- انس با قرآن
چراكه ماه رمضان بهار قرآن است و ثواب تلاوت آيه اي ازآن در اين ماه برابر با ثواب ختم قرآن در اوقات ديگر مي باشد. چنان كه پيامبر اكرم(ص) درضمن خطبه شعبانيه مي فرمايد: «و هركه در آن آيه اي از قرآن را بخواند، مثل پاداش كسي را خواهد داشت كه در غيراين ماه قرآن را ختم كند.» ازطرفي شب قدر قلب ماه رمضان است كه قرآن در آن نازل شده . چنان كه امام صادق(ع):«اول ماه ها ماه خداست كه ماه رمضان مي باشد و قلب ماه رمضان شب قدر است.» پس چه خوب است در چنين شبي به شكرانه نزول اين مائده بزرگ، زماني را براي قرائت آن انتخاب كنيم و با تأمل در آيات الهي، از نعمت هاي اين مائده آسماني استفاده نماييم. «آگاه باشيد كه در قرائتي كه درآن تدبير نباشد، فايده اي وجود ندارد.» امام صادق (ع) در ضمن دعايي كه هنگام آغاز قرائت قرآن كريم مي خواند، مي فرمود: «خدايا، قرائت قرآن مرا قرائتي كه درآن تدبير نباشد قرار نده، بلكه مرا درحالي قرارده كه در آيات و احكام قرآن تدبر كنم و به دستورات دين تو عمل نمايم و نگاه مرا در آن قرآن غفلت و قرائت مرا تندخواني قرارنده» با توجه به اين نكته مهم، در ضمن قرائت قرآن ما مي توانيم دو برنامه ديگر يعني تفكر و علم آموزي را نيز اجرا كنيم؛ يعني هم در آيات قرآن تفكر كنيم و هم جاهايي را كه نياز به يادگيري است، از علما استفاده نماييم.
5-راز و نياز
شب قدر، شب وصال يار است، شبي كه دلدار در به روي دلدادگان باز كرده و اغيار را از اطراف آن رانده است. آري، امشب شبي است كه رهرو، ره صدساله مي رود. وچه خوش است صحبت بي پرده با يار درلحظات شيرين ديدار. گفتن زيبايي هاي يار، به اين ديدار، صفا، و شكر تفقدهايش، به آن طراوت مي دهد و يادآوري زشتي هاي خود و در خواست بخشش و توبه به دل جلا مي بخشد. شب قدر، شب بخشش گناهان است، و مولاي كريم به هر بهانه اي، بنده ضعيفش را مي بخشد تا سبكبال شود و تا بلنداي منزلگاهش پرواز نمايد. و چه نيكوست اعتراف به گناهان و اعتذار به خاطر جهل و نقصان و طلب بخشش در محضر مولاي مهربان. امشب شب عطاياست و پروردگار رحمان به هر بنده اي به اندازه ظرفش تحفه مي دهد. امام باقر(ع) فرمود: «در شب قدر، هرچه درسال آينده تا شب قدر ديگر از خوبي و بدي و اطاعت و عصيان و زايش و مرگ و رزق اتفاق مي افتد، مقدر مي شود.» 
6-توسل به اهل بيت(ع)
همانگونه كه روايات زيادي بيانگر آن هستند، شب قدر شب ولايت است و اهل بيت (عليهم السلام) صاحبان حقيقي اين شب هستند. در اين شب، اوامر الهي درمورد انسان ها برايشان نازل مي شود تا آنها را در طول سال اجرا كنند. چنان كه امام صادق(ع) مي فرمايد: «فرشتگان به همراه روح القدس بر امام زمان نازل مي شوند و سخن خداوند تبارك و تعالي تنزل الملائكه و الروح فيها باذن ربهم همين معنا را بيان مي كند و آنچه را كه نوشته اند، به امام تحويل مي دهند و خداوند تعالي آن را به پيامبر(ص) سپس به ائمه(ع) يكي بعد از ديگري القا مي كند تا آنها به امام زمان تحويل دهند. پس لازم است در اين شب، به ائمه ع توسل كنيم و آنها را شفيع خود قرار دهيم.
7-اعمال صالح ديگر
يكي ديگر از برنامه هايي كه نبايد در شب قدر از آن غفلت نمود، انجام كارهاي خير و احسان به ديگران است. برنامه هاي فوق، يا فكري و يا زباني هستند؛ ولي كارهاي خيري هستند كه عملي و به اصطلاح، جوارحي هستند. اين گونه اعمال، نوعاً در شب قدر مورد غفلت هستند و توجه غالب به سوي برنامه هاي احيا و برگزاري ادعيه و توسلات است، درحالي كه چنين شبي بهترين موقعيت براي انجام اين اعمال است. صله ارحام، عيادت از بيماران، صدقه دادن و... ازجمله اعمالي هستند كه در اين شب سفارش شده اند. درضمن روايتي كه سيد ابن طاوس(ره) در كتاب اقبال از كتاب كنز اليواقيت:«پيامبر اكرم(ص) فرمود: آن براي كسي است كه در شب قدر استغفار نمايد. گفت: خدايا، خشنودي تو را مي خواهم. فرمود: خشنودي من از كسي است كه در شب قدر دو ركعت نماز بگزارد.

چگونه شب زنده داري كنيم؟ شب، ظرف پرواز روح
شب زنده داري، ظرف پروازهاي روح به مقام قدس و اتصال به مبدأ وجود و آفريدگار و پروردگار است تا دانش و علم و توانايي جديدي را به دست آورد و در زندگي مادي از آن بهره گرفته و مسير متاله شدن را به درستي براي تقرب به خدا طي كند تا به مقام عبوديت ربوبي برسد. صراحت آياتي 2 و 5و6 مزمل اين معناست كه انسان در اين پروازهاي شبانه، آمادگي دريافت وحي و دانش ها و علوم بسيار سنگين و ارزشمندي را دارا مي باشد و با حضور خويش درقرب الهي از معنويت سرشار مي شود و از غفلت بيرون مي آيد و عصمت علمي و عملي را تحصيل مي كند و درمقام صالحان (آل عمران 113 و 114) و محسنان (ذاريات16 و 17) قرار مي گيرد و از بركات و آثار اين مقامات عالي و كمالي انسان بهره مند مي شود.
شب زنده داري، روش اكمالي براي پرورش و تقويت روح براي پيمودن مسير شدن كمالي است از اين رو به عنوان امري استحبابي و نافله و فرصتي استثنايي براي بندگان مومن مطرح مي شود (اسراء 79 و 80 و مزمل 20) انساني كه درخواب غفلت است همانند مرده اي است كه هيچ روح و رواني ندارد و رفتارهايش به دور از كمال و معنويت است. اما كسي كه شب را زنده نگه مي دارد و آن را احيا مي كند، روح و جانش را زنده نگه داشته و حيات را در تمام لحظات شبانه روز در آن جريان مي دهد. اصولا از ديدگاه قرآن، پيامبران و به ويژه پيامبر گرامي (ص) و اهل بيت (ع) اسوه و راهنمائيان اين راه هاي سخت و دشوار هستند كه هركسي را دركلاس هاي علمي و عملي تربيت ميكنند. لذا ماموريت اصلي پيامبران تعليم دانش هاي طريقت به سوي حقيقت و كمال و تزكيه و پرورش جان ها است كه در آيه 2 جمعه و ايات ديگر تبيين و تشريح شده . قرآن به عنوان كتاب راهنماي زندگي انسان به همه كمالات، از سوي خداوند فرو فرستاده شده . جالب اين كه اين كتاب كه خود قول ثقيل و داراي محتواي ارزشمند و سنگيني براي عموم و بلكه حتي خواص از اوليا و پيامبران است. در ظرف شب نازل شده كه مهم ترين ظرف آن شب قدري است كه از نظر ظرفيت و جايگاه برابر با هزار ماه مي باشد. (مزمل 6 قدر 1). بنابر اين با بهره گيري از ايات اين كتاب و فرموده هاي رسول اكرم (ص) كه خود اين طريق را تا قاب قوسين او ادني(نجم 9) طي كرده 

1-استغفار :

استغرالله و اتوب اليه به عنوان يك ذكر، بر لب و دل جاري مي شود. كم ترين تعدادي كه اين ذكر مي تواند تاثيرات شكرف خود را نشان دهد هفتاد بار است. كسي كه هفتاد بار اين ذكر تكرار كند مي تواند اميد داشته باشد كه درپوشش امنيتي و حفاظتي خداوند قرار مي گيرد و از وسوسه هاي شيطاني در امان استغفار، يكي از دو عامل بازدارنده از عذاب هاي الهي است كه انسان به سبب خطا و گناه مي بايست گرفتار آن شود. چنان كه استغفار، به انسان اين فرصت را مي بخشد تا افزون بر دفع عذاب، به رفع عذاب هايي كه اكنون گرفتار آن است نيز بپردازد و حتي منافع و بركاتي را نيز از اين طريق كسب كند. اين گونه است كه خداوند در آياتي چون 17 آل عمران و 15 تا 17 ذاريات و 20 مزمل به استغفار به عنوان يك دستور اصلي و كار اساسي در شب زنده داري تأكيد مي كند.
2-تسبيح و تنزيه
از نظر قرآن، دست يابي به معراج كه مقام عقل است، از راه تسبيح و تنزيه، شدني است. از اين رو همواره معراج و تجريد، با تسبيح خداوند شروع مي شود و آيه نخست سوره اسراي پيامبر(ص) نيز اين معنا را تأكيد و گوشزد ميكند. براين اساس عارفان معروف، بر خواندن سوره هاي مسبحات تأكيد و اهتمام خاصي داشته و دارند. خداوند در آياتي 130 طه و 15 و 16 سجده و 39 و 40 ق و 48 و 49 طور و نيز 26 انسان به نقش كليدي تسبيح براي پرواز شبانه روح و تجريد و معراج آن اشاره مي كند و خواهان بهره گيري از تسبيح و تنزيه براي اين مقاصد كمالي مي شود.
3- ستايش خداوند
توجه به همه اسماي كمالي و ذكر آن چون خواندن جوشن كبير و صغير مي تواند گامي براي تحقق اين معنا باشد. از آن جايي كه قرآن خود كامل ترين اسماي الهي است مي توان از آن به عنوان يك ابزار ستايش خداوندي استفاده كرد؛ زيرا آيات قرآني به تفصيل، آفريده ها و توجهات و عنايات الهي به همه كائنات از جمله انسان ها را بيان كرده است. با خواندن آيات قرآني در حقيقت نوعي ستايش از خداوند تحقق مي يابد. (ال عمران 113 و مزمل 2 و 4 و 20)
4- ذكر الهي
ذكر به معناي ياد خداوند، وظيفه و تكليف دايمي بشر است، بدون ذكر، آدمي دچار نسيان و غفلت مي شود و خداوند نيز وي را به همين سبب از توجه و عنايت خود محروم مي كند. با اين همه ذكر شبانه از جايگاه مهم و برتري برخوردار مي باشد، زيرا موجب توجه و حضور قلب نسبت به حقيقت مطلق هستي يعني خداوند مي شود. ذكر در همه اقسام و انواع آن مفيد است حتي اگر اين ذكر زباني باشد، خداوند در آيه 2 و 8 مزمل ياد و ذكر الهي را در شب به عنوان يك عبادت و كار شبانه مطرح مي كند. اين معنا را استنباط كرده است كه ذكر در اين جا مي تواند همان ذكر لفظي باشد. (الميزان، ج 20، ص 64)
5- تلاوت قرآن
قرآن بالاترين ذكر و ستايش خداوندي است. از سوي ديگر، تدبر در آيات آن هم، عبادت و خواندن آن نيز عبادت است. بنابراين كساني كه براي شب زنده داري برمي خيزند مي توانند به قرآن به عنوان مهم ترين عبادت و ذكر و ستايش و مانند آن توجه كنند. خداوند در آياتي چون 113 آل عمران با تأكيد بر تلاوت آيات الله در قيام شبانه از آن به عنوان عملي عبادي براي كساني كه خواهان دست يابي به كمال هستند سخن به ميان مي آورد و در آياتي چون 2 و 4 و 20 مزمل ترتيل و تلاوت قرآن را در طول تمام شب امري نيكو برمي شمارد.
6-تهجد
از مصاديق مهم تهجد، نماز شب است كه به عنوان نافله شبانه در آياتي چون 113 آل عمران و 79 اسراء و 130 طه و 64 فرقان و بسياري از آيات ديگر قرآني بدان اشاره و توجه داده . در آيه 79 اسراء اصولا دست يابي به مقام محمود مشروط به نماز شب دانسته شده است. 
7- سجده
سجده بي گمان مصداق كامل عبوديت و بندگي و تسليم است. كسي كه به سجده مي افتد، تذلل و بندگي خود را بيان مي كند و اطاعت و تسليم محض خويش را اعلان مي دارد. از اين رو از آن به عنوان يك كار مهم در شب سخن گفته شده و خداوند از مردم خواسته تا براي بهره گيري از تمام ظرفيت شب در خلوت هاي شبانه، با سجده، خضوع و خشوع و بندگي محض خويش را نشان دهند. (آل عمران 113 فرقان 64 سجده 15 و زمر 9 و انسان 26)
8- دعا و نيايش 
تهجد مومنان در دل شب همراه با دعا و نيايش به درگاه خداوند از ديگر اعمالي است كه براي شب تجويز شده تا شخص بتواند به تمام ظرفيت شب دست يابد و راه كمال و تجريد و اتصال به شعاع انوار الهي را بپيمايد. دعا و نيايش زمينه براي حضور قلب و ذكر الهي را فراهم مي آورد. از اين رو از آن به عنوان قرآن صاعد در برابر قرآن نازل ياد كرده اند. اگر قرآن، كلام خداست، دعا و نيايش پاسخ بنده است به كلام الهي و اين گونه ميان بنده و خدا، تكلم تحقق مي يابد و انسان در برابر هر كلام خداوند، كلامي بلند بر زبان مي آورد. خداوند در آياتي چون 79 و 80 اسراء و 15 و 16 سجده از نيايش به عنوان يك كار عبادي در شب ياد مي كند و مردم را بدان تشويق مي كند. كاري كه همه پيامبران و معصومان(ع) در مقام تكلم با خداوند انجام مي دادند و زمينه براي اتصال كامل فراهم مي آوردند.

رد شدن دعا در شب قدر!

شب قدر شب تجلي ميعاد انسان با خداوند و ار خود جدا شدن و غرق در درياي رحمت و محبت و مهرباني خدا شدن است. فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمين پخش مي‌شوند، بر مجالس مؤمنين گذشته بر آنان سلام كرده و براي دعاي آنان آمين مي گويند، تا آنگاه كه سپيده دم طلوع كند و در اين شب دعاي كسي رد نمي‌شود، مگر دعاي عاق والدين، قطع كننده رحم، كسي كه شراب بنوشد و كسي كه دشمني مومني در دلش باشد. از جمله ويژگيهاي اين شب اختصاص داشتن آن به امام زمان (عج) است. در تفسير قمي در ذيل آيه ذيل تنَزّل المَلائِكَة وَالرّوح فيها: ملائكه و روح القدس بر امام زمان (عج) فرود مي‌آيند و هر آنچه از وقايعي كه ثبت كرده‌اند، به ايشان تقديم مي‌كنند. البته با اينكه خداوند و رسولش(ص) و ائمه اطهار (ع) براي زنده نگه داشتن روح اميد و اهميت اطاعت و بندگي سعي در مخفي داشتن شب قدر داشته‌اند، ولي آنطور كه از احاديث استنباط مي‌شود، احتمال شب قدر بودن شب بيست و سوم بيشتر است.
اعمال شب قدر:
1- غسل كردن به نيت تقرب به درگاه الهي و براي انجام عبادت؛
۲- تلاوت قرآن و تفكر و تدبر به هر مقدار ممكن و سفارش بر خواندن سوره‌هاي روم، عنكبوت، يس و دخان؛
۳- خواندن ادعيه وارده همچون جوشن كبير؛
۴- خواندن نمازهاي وارده بالأخص نماز قضا؛
7- صدقه دادن ؛   -   افطاري دادن با مال حلال: پيامبراكرم(ص)  فرمودند: (من فطر صائما في شهر رمضان من كسب حلال صلت عليه الملائكه و ليالي رمضان كلها و صافحه جبرائيل (ع) ليله القدر و من صافحه جبرائيل(ع) برق قلبه و تكثر دموعه...» ؛ كسي كه با مالي كه از راه حلال به دست آورده، روزه داري را افطار دهد، در تمام شب هاي رمضان فرشتگان بر او درود فرستند و جبرئيل در شب قدر با وي مصاحفه كند، نشانه مصافحه جبرئيل آن است كه دل مصافحه شونده نرم و اشكش جاري مي شود.
۶- قرآن بر سر گرفتن و توسل و تمسك به اهل بيت (عليه السلام) و اعمال ديگري كه اين مختصر مجال بازگوئي همه آنها را ندارد. در اين شب، مقدّرات انسان ها رقم مي‌خورد و در اين شب است که آدمي بايد نظر ربّ ودود را به خود معطوف نمايد و سرنوشت خود را به نيکي مبدّل سازد:

۸- توجّه داشتن و غافل نبودن : توجّه داشتن و غافل نبودن اولين گام در سير و سلوک است. مرحوم علامه طباطبايي هنگام جان دادن اين جمله را مرتب تکرارکردند و از دنيا رفتند: بدين ترتيب، بايد از شب قدر که والاترينِ شب هاي سال به شمار مي آيد و مي شود بهبود اوضاع را درآن از خداوند متعال درخواست نمود، غفلت نکنيم.

۹- احياء و شب زنده داري: احياء آن شب برکات فراواني دارد، ولي بايد توجه داشت که اين بيدار ماندن، همراه با گناه نباشد. دراين صورت، خواب بهتر است. از ويژگي‌هاي مهم اين شب احياء و نيايش به درگاه الهي است. امام موسي بن جعفر (ع) در اين باره مي‌فرمايند: كسي كه در شب قدر غسل كند و تا طلوع صبح بيدار بماند و مشغول عبادت و نيايش الهي باشد از گناهانش پاك مي‌شود. در اين شب با عظمت كه كتاب مقدس قرآن براي هدايت انسانها نازل شده و فرشتگان آسماني براي سلام و درود، فوج، فوج بر زمين فرود مي‌آيند، سزاوار نيست كه انسان مؤمن و روزه‌دار در غفلت به سر برده و خود را از همنشيني با آنها محروم سازد.

10- اجتناب از گناه: يک توصيه کلي در مورد گناه لازم است و آن اينکه اولاً گناه نکنيد. ثانياً اگر گناهي انجام شد، فوراً به فکر جبران و تدارک آن بايد بود و توبه کرد. ثالثاً بايد مواظب بود در سرازيري گناه واقع نشويم و گناه روي گناه ما را بدبخت نکند. رابعاً گناه را توجيه نکنيم.

۱۲- اجتناب از محرمات الهي.

۱۳- توبه : توبه يعني بازگشت گناهکار و پشيماني از قصور و تقصير، بازگشت از نفس امّاره و صفات رذيله به سوي رحمت خداي متعال ، بازگشت از طاغوت ها مخصوصاً از شياطين جنّي و انسي به سوي حق تعالي و بالاخره بازگشت از هوي و هوس و از هر وسوسه اي به سوي پروردگار مهربان . اگر کسي به راستي توبه کند، به يقين بداند که خداوند گناهان او را مي آمرزد. و بالاتر اينکه قرآن کريم مي‌فرمايد: "إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ: مگر کسي که توبه کند و ايمان آورد و کار شايسته کند. پس خداوند بدي هايشان را به نيکي ها تبديل مي کند". (فرقان 70 )

۱۴- توبه از حقّ الله: گاهي توبه مربوط به حق الله است؛ مثلاً عباداتي مثل نماز از انسان فوت شده و قضا دارد. با اينکه اين گناه خيلي بزرگ است و انسان بي نماز، و کسي که به نماز اهميّت نمي دهد و نماز را ضايع مي‌کند، حتماً گمراه و بدبخت است، ولي توبه او پذيرفته مي‌شود. البته پس از توبه، جبران کوتاهي از عبادت فوت شده، لازم است. بايد تصميم جدي بگيرد که نماز و روزه و ساير عباداتي را که از او قضا شده است، به مرور زمان جبران نمايد.

۱۵- توبه از حقّ الناس: کسي که حقي از مردم ضايع کرده و اموال ديگران را به باطل خورده يا دزدي و حيف و ميل و ربا و رشوه و ... در زندگي خود داشته است، اولاً بايد توبه کند و پشيماني خود را در محضر پروردگار عالم اظهار نمايد، ولي اين موارد نيز نياز به جبران دارد. بايد حقّ الناس را به صاحب آن برگرداند. اگر هم صاحب آن مال را پيدا نکرد و دسترسي به او نبود، بايد با حاکم شرع در ميان بگذارد. و تصميم جدّي بگيرد که هر وقت توانست مال مردم را به آنها برگرداند و اگر هم تا آخر عمر بر اين تصميم واقعي بماند و توان پرداخت بدهي خود را نداشته باشد، در روز قيامت پروردگار عالم آن بستانکار را راضي خواهد کرد. کساني هم که در اداي ديون شرعي نظير خمس و زکات و کفّارات، کوتاهي کرده اند، بايد توبه کنند و در مورد نحوه پرداخت بدهي خود، به حاکم شرع مراجعه نمايند.

۱۶- دعا : مطلب مهمّي که بايد در شب هاي قدر راز و نياز با معبود است. از دعا و راز و نياز با خدا نبايد غافل بود. اگر هم کسي نمي تواند عربي دعا بخواند، با زبان خودش با خداوند متعال راز و نياز کند. خداوند به زبان بندگان خويش به هر زباني که باشد، آشناست. البته خواندن دعا به پيروي از حضرات معصومين «ع» و به زبان عربي، بهتر است. بايد انسان در اين شب ها حالي پيدا کند و حقيقتاً از عمق جان خداوند تبارک و تعالي را بخواند و «خدا، خدا، خدا» بگويد. حال مناجات را هم بايد از خدا خواست. با بي حالي و کسالت نمي توان از اين اوقات بهره مند شد.

 17- توسل به ولايت ائمه هدي عليهم السلام        18- قرآن بر سر گرفتن        19-‏‎ ‎تجديد عهد با امام زمان (عج) و خواندن دعاي فرج         20- اعتکاف.

پیشامدهای شب ليله القدر 

1- بهترين آفريده خدا (علي ع) در بهترين مکان (مسجد) و بهترين زمان (شب قدر) با بهترين حالت (نماز) به ديدار بهترين بهترين ها (پروردگار عالميان) مي شتابد.
2- بهترين کتاب آسماني (قرآن) به وسيله بهترين فرشته عرش (جبرئيل) در بهترين ماه (رمضان) و بهترين اوقات (شب قدر) بر بهترين کانون کرامت (قلب) در وجود بهترين و برترين مخلوق آفرينش (رسول خداص) نازل مي شود.
3- پس شب قدر، محل تلاقي و منشور انوار توحيد، قرآن، نبوت و ولايت است و از سويي ديگر تمامت آفرينش و مخلوقات را به اين انوار مقدسه، متصل مي سازد.
4- در طول يک سال چون مردم تلاش نمي کنند و يا نمي توانند جان خويش را به حقيقت ملکوت پيوند دهند و عروج نمايند، لذا به دليل محبت بي منتهاي خداوند به مخلوقات خويش، آفريدگار يکتا، تمام کارگزاران هستي و سرمايه هاي ملکوت (ملائکه و روح) را در شب قدر به نزد زمينيان مي آورد و باران سيل‌آساي رحمت و عنايت خويش را بر دلبستگان خاک مي روياند.
5- آنگونه که شايسته است مردم، قدر و منزلت شب قدر را نشناخته و نخواهند شناخت؛ و ما ادرک ما ليله القدر
6- شب قدر، نهان است و به جز پيشوايان معصوم عليهم السلام، کسي از زمان وقوع آن مطلع نيست.
7- ليله القدر بسيارمحبوب و مورد علاقه حبيب خدا پيامبر اعظم (ص) و تمام معصومين عليهم السلام است.
8- امير مؤمنان (ع) در شب قدر از شوق وصال خدا و ديدار زهرا (س) و پدر بزرگوار زهرا، عبارت ماندگار فزت و رب الکعبه را بر زبان مبارک خويش جاري ساخت.
9- در بسياري از روايات مي خوانيم؛ حضرت صديقه طاهره (س) ليله القدر است. چرا؟

 10- حضرت زهرا (س) همانند شب قدر، محل تلاقي انوار توحيد و قرآن و نبوت و ولايت است و باعث استمرار رسالت و ولايت و به تبع آن استمرار اتصال مخلوقات با اين انوار مقدسه است.
11- خداوند به علت لطف و محبت خويش به مردم، دخت نبي اعظم، برترين هديه ملکوت و والاترين گنج لولاک...  را به زمينيان اهدا نمود و شفاعت بي منتهاي او را . همان گونه که گوهر ليله القدر را به مردم عطا کرده .
12- مردم و حتي امت محمد مصطفي (ص) قدر و منزلت حضرت فاطمه زکيه (س) را نشناخته و نخواهند شناخت همان طور که قدر «قدر» را نشناختند.
13- مزار زهراي مرضيه (س) همانند شب قدر، نهان و به جز حضرات معصومين (ع) کسي از جايگاه آن آگاه نيست.
14- حضرت فاطمه (س) بسان ليلة القدر بسيار مورد علاقه رسول خدا (ص) و ائمه اطهار عليهم السلام است. 

فضيلت ليالي قدر در ماه مهماني خدا ليالي قدر را قدر بدانيم

در تفاسير آمده كه روزي پيامبر اعظم(ص) فرمود: «يكي از بني اسرائيل لباس جنگ پوشيد و هزار ماه (هشتاد سال) از تن بيرون نياورد و پيوسته مشغول يا آماده جهاد في سبيل الله بود. ياران پيامبر تعجب كردند و آرزو كردند چنين فضيلت و افتخاري براي آنها نيز ميسر شود؛ در اين هنگام بود كه سوره قدر نازل شد و بيان شد كه « شب قدر از هزار ماه عبادت و جهاد برتر است.» به راستي حقيقت مطلوب، دستيابي به كمال طي مبارزه با نفس و تفكر و تدبر در نيات و اعمال است و نيك بخت كسي است كه با درك نياز خويش، ضرورت وحي را دريابد تا در پرتو آن، به ضرورت شب قدر پي ببرد تا با اين هوشياري از بركات ربوبي ليالي قدر بهره گيرد.» با تأمل و تعمق در اين حديث از پيامبر اعظم(ص) كه «در ايام زندگي شما نسيم هاي رحمتي است، سعي كنيد خود را در مسير آنها قرار دهيد» به خوبي درمي يابيم يكي از اين نسيم هاي رحمت با توجه به آيات و روايات، ماه مبارك رمضان است.
خداوند براي اينكه بشر را به مسير اصلي بازگرداند، فرصت هايي را در اختيار وي قرار مي دهد تا با يافتن مجدد راه سعادت و تعالي، به سوي خدا و تكامل گام بردارد. خداوند، تنها به اين لطف هم بسنده نكرد و در دل ماه مبارك رمضان نيز فرصت طلايي ديگري را گذارد كه اين فرصت، همان شب قدر است. درست است كه فرموده اند، اگر كسي نتوانست در شب قدر مورد رحمت خدا قرار گيرد، نااميد نباشد و منتظر رسيدن عرفات بماند، اما هيچ تضميني نيست كه انسان، فاصله بين قدر تا عرفات را زنده باشد. ضمن اينكه شرط، حضور در صحراي عرفات است و اين امكان براي همه مقدور نيست.
شب هاي سپيد را دريابيم
گفته مي شود در روز قيامت، انسان ها شاكياني دارند كه از آنها نزد خداوند متعال شكايت مي كنند؛ قرآن، مسجد و عالم ديني. يكي از شاكيان روز قيامت قرآن است، يعني در واقع يكي از شكايت هاي پيامبر اكرم(ص) هم اين است كه خدايا اين مردم از قرآن فاصله گرفتند. شايد بتوان اين تعابير را به اين روايت معطوف كرد كه خداوند عالم، عاشق بندگان است و اگر بندگان ميدانستند كه خداي متعال چقدر عاشق انسان است از شدت خوشحالي غش مي كردند و مي افتادند. اين زمان را خدا قرار داده تا انسان را رشد دهد. آنچه انسان هم بايد بدان توجه كند، تعالي است و ماه رمضان يكي از ماه هايي است كه مي تواند انسان رشد كافي داشته باشد و به كمال برسد و همه اين ماه ها و دقايق و ثانيه ها با اهميت اند. مثل خواندن يك آيه از قرآن كريم كه برابر با كل قرآن در ماه هاي ديگر است. همين موضوع ثابت مي كند عنايات و توجه خاصي در اين ماه وجود دارد كه نبايد از دست داد.»
مقدراتمان چطور امضا مي شود؟
 مقدرات دو قسم دارند؛ در يك اموري مثل زمان ظهور آقا امام عصر(عج) انسان هيچ اختياري ندارد، زمانش را فقط خدا مي داند و بس و هر وقت اراده كند رخ مي دهد. ولي در امور ديگري انسان صددرصد صاحب اختيار سرنوشت خود است. مثلا درهم شكستن قدرت هاي استكباري فعلي كه انسان مي تواند با تكيه بر اختيار خود محققش كند. البته در هر دو قسم از امور اختيار و اراده پروردگار بالاترين جايگاه را دارد. وقتي اراده خدا باشد، حضرت موسي در قصر فرعون بزرگ مي شود، پس هم نظر خدا شرط است و هم در امور قسم دوم همت مومن. وقت سحر حضرت ولي عصر(عج) مقدرات قسم دوم مؤمنين را امضاء مي كند كه در طول يكسال آينده محقق خواهند شد.» به راستي چرا حضرت ولي عصر(عج) تا سحرگاه صبر مي كنند و بعد مقدرات امضا مي شود. شايد ايشان مي خواهند ببينند تا لحظه آخر بالاخره كدام مسير را برمي گزينيم؟ انسان زيرك آن است كه علاوه بر توبه براي يكسال پيش روي خود تصميماتي بگيرد و نقشه اي طرح ريزي كند. 
در مورد شب هاي قدر چند نكته قابل توجه است. شب مخصوصي است كه سرنوشت انسان رقم مي خورد و اين تدبير و برنامه ريزي از سوي انسان مي خواهد. برخلاف اين كه مي گويند اختياري در كار نيست، بايد گفت جبري در كار نيست و همه بر حسب اراده انسان صورت مي گيرد. هر عملي كه انسان انجام دهد و هر تدبير و عملي از سوي او براساس اراده اش است. ارتباط با قرآن در اين شب ها، آرزوهايي كه وي دارد و دعاهايي كه مي كند، عملي كه مرتكب مي شود و نيتي كه براي اصلاح امور و يا استمرار بر گناهانش دارد همگي رقم زننده سرنوشت يك سال اوست. انسان مقدراتش را نمي داند بلكه با اعمالي كه در اين شب ها از او سر مي زند مي تواند از سر اختيار سرنوشت خود را تعيين كند. البته هر عملي هم كه در طي سال انجام داده پرونده اش باز است تا با استغفار و شب زنده داري از خداوند طلب آمرزش كند. به تعبيري خداوند به انسان حق انتخاب داده تا با استفاده از اين فضا ارزش هاي معنوي را كسب كند و به سعادت دست يابد.»

دعا قضا را برمي گرداند
آيا گمان مي كنيد كه قضا و تقدير، حتمي و اجباري است؟ اگر تقدير موجب جبر انسان باشد، ثواب و عقاب الهي باطل مي شود. «با توجه به معناي صحيح تقدير الهي و سازگاري آن با اختيار بشري مي بينيم كه آيات و روايات فراواني اشاره دارند كه دعا، صدقه و نيكوكاري انسان، به دگرگوني و بهبود وضع زندگي وي مي انجامد، يعني پيامد كارهاي خوب و بد انسان در تغيير سرنوشت او، يكي از قضا و قدرهاي كلي و ثابت به شمار مي آيد. در قرآن كريم آمده است: و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون؛ يعني استغفار به رفع عذاب مي انجامد. و يا و لو ان اهل القري آمنوا واتقوا لفتحنا عليهم بركات من السماء والارض؛ يعني اگر اهل قريه ها ايمان بياورند و تقوي پيشه كنند، بركات آسمان و زمين را برايشان نازل مي كنيم.
ليس للانسان الا ما سعي، نقش انسان در تعيين سرنوشت خود انكارناپذير است. اينگونه كه بينديشيم نقش دعا در زندگي بشري روشن مي شود، زيرا دعا نيز يكي از مظاهر قضا و قدر است كه هم در سرنوشت انسان موثر خواهد بود و هم مي تواند جلو قضا و قدر ديگري را بگيرد. دعا به معني تغيير دادن خواست الهي نيست، بلكه به معناي اين است كه خواست خدا چنين تعلق گرفته كه هر كس دعا كند و يا صدقه بدهد و... فلان مورد ابتلا از او برداشته شود. ورود به عذاب مشروط به عدم دعاي بشري و برداشته شدن عذاب و گرفتاري به واسطه دعا، خود يكي از خواست هاي الهي است.  امام صادق(ع): دعا قضا را برمي گرداند، هر چند آن قضا محكم شده باشد پس بسيار دعا كنيد، زيرا دعا كليد هر رحمتي است.

چگونه به استقبال شب های قدر برویم؟
مهمترين کار در اين شب، اِحيا، زنده داري و بيدار بودن است . در اين شب به غسل، توسل، نماز، دعا، خدمت به مردم ، رعايت حقوق مردم و اعمالي که در آن شب وارد شده . شب قدر را تعيين نکردند تا انسان چند شب آماده باشد . حتي بعضي از علماي ما يکسال احيا مي گرفته اند تا شب قدر را درک کنند . چون احتمالي هم هست که شب نيمه شعبان باشد . انسان در طول سال هم بايد دست پُر برود منتهي آن شب خلاها پر مي شود و نواقص پوشيده مي شود . بعضي ها مي پرسند: چه چيز آن شب از هزار ماه بهتر است ؟ حديثي در تفسير من الفٍ شهر آمده : آن شب کارهاي خير مثل نماز و زکات و خدمت به مردم ثوابش هزار برابر ماههاي ديگري است که صورت بگيرد . اگر صدقه را در شب قدر بدهيد نسبت به روزهاي عادي هزار برابر ميشود . در واقع اهميت آن شب را مي رساند . اما کسي که در آن شب خوابيد ، ديگر خيري براي او نيست . زيرا بايد در آن شب کارهاي مثبت را تمرين کند که در طول سال هم عادت شود.
يکي از دعاهاي مهم اين است که براي امام زمان دعا کنيد و دعاي اللهم کل وليک را بخوانيد . خواندن هزار مرتبه سوره قدر تاکيد شده . قبرستان هم که مي رويد پشت به قبله و رو به ميت ، هفت مرتبه سوره قدر را بخوانيد . از عذاب مرده برداشته ميشود . در هنگام وضو سه مرتبه سوره قدر بخوانيد تا وضوي شما با نشاط بشود. يک وقت رسول خدا در مسجد گفتند : هرکس يک لااله الا الله و يک الله اکبر بگويد ، درختي در بهشت براي او کاشته مي شود . فردي گفت : به تعبير ما پس من يک جنگل در آنجا دارم . گفت : بله . ولي بترسيد از آتشي که يکباره اين جنگل را بسوزاند . درخت را تک تک مي کارند ولي هنگام آتش سوزي درختان با هم مي سوزند . يعني اين همه ثواب ممکن است با يک غيبت سوخته مي شود و از بين مي رود . لذا نبايد مغرور بشويم . کساني که شب هاي قدر زيادي را درک کرده اند و بعد از آن شب ، با يک غيبت و يک صحنه حرام ، همه آنها از بين مي رود .
تلاش براي درک ليلة القدر
در احوالات مقدّس اردبيلي، آن بالجد مقدّس بيان کردند: ايشان يک سال غير از روزهاي حرام و آن روز مکروه عاشورا روزه گرفت و شب‌ها را هر شب بيدار بود. گفتند: آقا! به خودت زحمت مي‌دهي، فرمود: بالاخره ليله القدر در سال است. آن‌قدر بيدار ماند و احيا گرفت و قرآن به سر گرفت که شب قدر را درک کند؛ چون «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ». اولياء گفتند: منظور از الف شهر، هزار ماه عبادت است، نه هزار ماه عمر طبيعي ما، نه هزار ماهي که فقط به خواب و غفلت و خورد و خوراک و ... بگذرد، هزار ماهي که لحظه به لحظه‌اش عبادت باشد. همان ماهي که مثل ماه مبارک رمضان است، «أَنْفَاسُکُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ». تازه ليلة القدر از اين هزار ماه عبادت برتر است «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ». اين همه بيدار مي‌ماندند براي اين که آن ليلة القدر را درک کنند. بايد تمرين کنيم.
بر سر گذاشتن قرآن
زيرك انساني است كه اگر عمل صالحش زياد و گناهش كم است، نسبت به گناهان توبه كند. اگر گناه و ثوابش مساوي است، قرآن به سر گرفتن معناي بزرگي دارد. ما با بر سر گذاشتن قرآن مي گوييم: خدايا! همه گرفتاري هاي من براي اين است كه از قرآن فاصله گرفته ام. دستورات آن را فراموش كردم و طبيعي است كه عاقبت بدي را دچار شوم. خدايا! در رمضان از گناه فاصله گرفتم، با فاصله گرفتن از نفس و شيطان اميد دارم كه به محيط تقوا و رستگاري راه پيدا كنم. حالا كه اين ظرفيت و آمادگي در من پيدا شده، آمده ام اعتراف كنم كه بد كرده ام، مرا مورد عفو خويش قرار بده.» حضرت محمد(ص) با قرآن توانست انسان هاي بزرگي را تربيت كند كه قدم در راه عشق و شهادت گذاشتند، «اگر مي خواهيم ره صد ساله را يك شبه طي كنيم، به قرآن پناه ببريم و با آيات روشن الهي آشتي و پيوند برقرار كنيم.»

شب قدر؛ شب معراج عمومي
بسياري از انسان ها تلاش مي كنند تا از نقص به سوي كمال بگريزند و استعدادهاي نهفته و سرشته در ذات خويش را فعليت بخشند و با متاله و خدايي شدن، مقام مظهريت را از آن خود كنند و در جهان تكوين، تصرف خداگونه نمايند وخود و ديگران را به كمال شايسته و بايسته خويش برسانند. اما بسياري از اين تلاش ها هرگز به ثمر نمي رسد؛ زيرا علل و عوامل دروني و بيروني چون هواهاي نفساني و وسوسه هاي شيطاني اجازه نمي دهد تا اين گرايش باطني انسان به كمال، تحقق واقعي يابد؛ در روايات است كه پيامبر اسلام(ص) فرمود: ان لربكم في ايام دهركم نفحات الافتعرضوا لها؛ در ايام زندگي شما، اوقات و فرصت هاي مناسبي را خداوند در اختيارتان قرار مي دهد، بكوشيد از آن فرصت ها استفاده كنيد.» (بحارالانوار،ج 71، ص 221 و نيز احياءالعلوم، غزالي، ج 1، ص 134) 
شب هاي قدر كه در طول عمر آدمي هر ساله تكرار مي شود، فرصت استثنايي است كه درك يكي از اين شب ها در طول هفتاد و چند سال عمر، به معناي رفتن ره صد ساله در يك شب است. شب قدر فرصت استثنايي است كه از سوي خداوند براي همگان فراهم مي آيد تا در شرايطي برابر قرار گيرند و تحت جذبه الهي بتوانند در مسير شدن هاي كمالي قرار گيرند و به سوي معراج انسانيت به پرواز درآيند و به كمالات شايسته و بايسته خويش برسند و به كمال مطلق تقرب جويند و مظهريت در ربوبيت را تجربه يا از آن خود نمايند. اين شب ها را مي توان، شب هاي تجربه همگاني نيز دانست تا زيبايي مطلق كمال را بچشند و مزه آن را دريابند و از جهل مطلق نسبت به آن بيرون آيند. اين همان كشش رحماني است كه همه جان ها را در برمي گيرد و به سوي كمال تعالي مي كشاند. تنها انسان هاي محروم هستند كه خود را از اين كشش رحماني دور نگه مي دارند
خواسته هاي مجذوب
در روايات است كه هر خواسته اي كه در شب قدر انسان بخواهد به وي داده مي شود و چيزي در عالم نيست كه نتوان در اين شب از خدا خواست و به آن نرسيد. به عنوان نمونه در روايتي كه از حضرت موسي(ع) نقل شده آمده كه به خداوند مي فرمايد: الهي اريد قربك، قال: ………
گفت: خداوندا! مي خواهم به تو نزديك شوم، فرمود: قرب من از آن كسي است كه شب قدر بيدار شود،
گفت: خداوندا! رحمتت را مي خواهم، فرمود: رحمتم از آن كسي است كه در شب قدر به مسكينان رحمت كند،
گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تو مي خواهم، فرمود: آن، از آن كسي كه در شب قدر صدقه اي بدهد.
گفت: خداوندا! از درختان بهشت و ميوه هايش مي خواهم، فرمود: آنها از آن كسي است كه در شب قدر تسبيحش را انجام دهد،
گفت: خداوندا! رهايي از جهنم را مي خواهم، فرمود: آن، از آن كسي است كه در شب قدر استغفار كند،
گفت: خداوندا! خشنودي تو را مي خواهم، فرمود: خشنودي من از آن كسي است كه در شب قدر دو ركعت نماز بگزارد. (مستدرك الوسائل، محدث نوري، ج7، ص456) در روايتي ديگر از پيامبر(ص) پرسيده شد كه در اين شب اگر درك شود چه خواسته اي داشته باشيم، آن حضرت(ص) در پاسخ مي فرمايد: از خداوند عافيت بخواهيد. (مستدرك الوسائل، محدث نوري، ج7، ص458)
درخواست سلامت و عافيت مطلق در شب قدر
پيامبر(ص) سفارش مي كند تا ادراك كننده شب قدر از خداوند عافيت مطلق را طلب كند كه عافيت در دين و دنيا و جسم و جان مي باشد. اين عافيت و سلامتي مطلق موجب مي شود تا شخص بتواند بطور دايمي از نفحات و جذبات رحماني الهي بهره مند شود. خداوند در سوره قدر، شب قدر را شب سلامت مي داند كه از هر چيزي كه ضد سلامت باشد بيرون است. بنابراين، مي توان گفت كه ظرفيت شب قدر آن چنان عالي است كه دست هيچ عامل زيانباري به انسان درك كننده آن شب نمي رسد و در امنيت و سلامت كامل به عروج مي رود. بنابراين، شب قدر، شب عظيم و مباركي است كه انسان مي تواند از حضيض تباهي تا اوج مظهريت در ربوبيت بالا رود و معراج روحاني و معنوي داشته باشد. براي اين كه مجذوب به اين جذبات و متعرض به اين نفحات از آن شب مبارك و سلامت بهره كامل برد مي بايست از خود تلاش هايي نيز داشته باشد. از جمله تلاش هايي كه انسان بايد در اين شب انجام دهد تا به بهره مندي كامل از آن شب برسد، انجام اعمال و كارهاي نيك و پسنديده عبادي و غيرعبادي است. فردي به امام باقر(ع) عرض كرد: مراد و مقصود از اينكه شب قدر بهتر از هزار ماه است، چيست؟ حضرت فرمودند: والعمل الصالح فيها من الصلاه والزكاه و انواع الخير خير من الف شهرليس فيها ليله القدر؛ كار شايسته از قبيل نماز و زكات، صدقات و انفاقات و انواع خوبي ها در آن شب برتر از هر كار شايسته اي است كه در مدت هزار ماه كه شب قدر در آن نيست، انجام شود. (اصول كافي، ج 4، ص 158)
محرومان از جذبات رحماني
با آن كه همگان در شب قدر، در معرض نسيم رحمت الهي و جذبات رحماني هستند ولي تنها كساني كه از خود تلاشي انجام دهند و مترصد و در كمين آن باشند به خوبي از اين شب بهره مي برند و افراد بي همت و سهل انگار از آن همه سلامت و بركت و رحمت واسع و بيكران محروم مي مانند و به درك اين شب عزيز و مبارك نايل نمي آيند. پيامبرگرامي اسلام (ص) فرمودند: من ادرك ليله القدر، قلم يغفر له فابعده الله؛ از خداوند به دور باد و نفرين بر كسي كه به شب قدر برسد و زنده باشد، اما آمرزيده نشود. (بحار الانوار، ج 49، ص 08، ح 74)

ویژگی های خاص شب قدر در روایات

تأثير برخي اعمال شب قدر  خداوند متعال نخستين دورانى كه دنيا را آفريد، شب قدر را هم آفريد. نيز در آن شب، اوّلين پيامبر و اوّلين جانشين پيامبر را آفريد و مقدّر كرد كه در هر سال، شبى باشد كه در آن شب، تفسير كارها را تا سال آينده فرود آورد منظور از برتري اين ماه نسبت به هزار ماه شخصي به نام حُمران از امام باقر ع مي پرسد: مقصود از اين آيه که «شب قدر، بهتر از هزار ماه است» چيست؟ امام عليه السلام فرمود: العَمَلُ الصّالِحُ فيها مِنَ الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وأنواعِ الخَيرِ، خَيرٌ مِنَ العَمَلِ في ألفِ شَهرٍ لَيسَ فيها لَيلَةُ القَدر ؛ در آن شب، كار شايسته (مثل: نماز و زكات و خوبى‏هاى گوناگون) بهتر از كار در هزار ماهى است كه شب قدر در آنها نباشد. سفارش امام صادق ع به فرزندانش: فَاجهَدوا أنفُسَكُم ؛ خود را به تلاش افكنيد كه در اين ماه، روزى‏ها تقسيم مى‏شوند و اجَل‏ها نوشته مى‏شوند و در اين ماه، ميهمانان خدا كه به زيارت خانه‏اش مى‏روند، نوشته (معيّن) مى‏شوند و در آن، شبى است كه عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماه است.
تقديم برنامه هر سال به امام آن عصر    در روايتهايي به حقيقت مهم تصريح شده است که در شب قدر آنگاه که ملائکه و روح فرود مي آيند به محضر امام و حجت آن عصر شرفياب شده و برنامه سال آينده (تا شب قدر بعد) را خدمت ايشان تقديم مي دارند. دو نمونه از اين روايات:
روايت اول.
اميرمومنان ع به ابن عبّاس فرمود: إنَّ لَيلَةَ القَدرِ في كُلِّ سَنَةٍ وإنَّهُ يَنزِلُ في تِلكَ اللَّيلَةِ أمرُ السَّنَةِ، ولِذلِكَ الأَمرِ وُلاةٌ بَعدَ رَسولِ اللّهِ ص ؛ شب قدر در هر سال هست. در آن شب، برنامه سال، فرود مى‏آيد و پس از پيامبر خدا ص کساني هستند که آن برنامه برعهده آنهاست. ابن عبّاس گفت: آنان كيانند؟ [امير مومنان ع] فرمود: من و يازده نفر از نسل من، پيشوايانى مُحدَّث [كه از عالم غيب با آنان سخن گفته مى‏شود]
روايت دوم.
امام صادق ع فرمود: إنَّ اللّهَ يَقضي فيها مَقاديرَ تلِكَ السَّنَةِ، ثُمَّ يَقذِفُ بِهِ إلَى الأَرضِ ؛ خداوند در آن شب، مقدّرات آن سال را حتمى مى‏كند. سپس آن را [توسط ملائکه] به سوى زمين فرومي‌آورد. نزد چه كسى؟ فرمود: إلى مَن تَرى ؛ به كسى كه مى‏بينى (يعني خدمت خود حضرت به عنوان امام آن عصر)
طواف ملائکه به دور امام هر عصر در شب قدر  به امام باقر ع عرض شد: شما شب قدر را مى‏شناسيد؟ فرمود: وكَيفَ لانَعرِفُ لَيلَةَ القَدرِ وَالمَلائِكَةُ يَطوفونَ بِنا فيها ؛ چگونه شب قدر را نشناسيم در حالى كه فرشتگان در آن شب بر گِرد ما مى‏چرخند؟!
آفرينش شب قدر   امام باقر ع فرمود: لَقَد خَلَقَ اللّهُ جَلَّ ذِكرُهُ لَيلَةَ القَدرِ أَوَّلَ ما خَلَقَ الدُّنيا وَ لَقَد خَلَقَ فيها أَوَّلَ نَبِيٍّ يَكونُ وَأَوَّلَ وَصِيٍّ يَكونُ ... خداوند متعال نخستين دورانى كه دنيا را آفريد، شب قدر را هم آفريد. نيز در آن شب، اوّلين پيامبر و اوّلين جانشين پيامبر را آفريد و مقدّر كرد كه در هر سال، شبى باشد كه در آن شب، تفسير كارها را تا سال آينده فرود آورد.
سندي بر تداوم امامت  امام باقر ع فرمود: يا مَعشَرَ الشّيعَةِ، خاصِموا بِسورَةِ «إِنَّآ أَنزَلْنَهُ» تَفلُجوا اى گروه شيعه! با سوره «إنّا أنزلناه» مخاصمه و مجادله كنيد تا چيره شويد. به خدا سوگند كه اين سوره، پس از پيامبر خدا، حجّت خداى متعال بر مردم است و اين سوره، سَرور آيين شما و نهايت دانش ماست. بعد فرمودند: اى گروه شيعه! با سوره «حم وَ الْكِتَبِ الْمُبِينِ إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَيْلَةٍ مُّبَرَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ» مخاصمه كنيد، كه اين آيات، ويژه پيشوايان الهى پس از پيامبر خداست. امام صادق ع هر گاه ماه رمضان وارد مى‏شد، به فرزندانش چنين سفارش مى‏كرد: فَاجهَدوا أنفُسَكُم ؛ خود را به تلاش افكنيد كه در اين ماه، روزى‏ها تقسيم مى‏شوند و اجَل‏ها نوشته مى‏شوند و در اين ماه، ميهمانان خدا كه به زيارت خانه‏اش مى‏روند، نوشته (معيّن) مى‏شوند و در آن، شبى است كه عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماه است
توضيح :  آيات مربوط به شب قدر از محکمترين دلايل اثبات امامت و تداوم آن معرفي شده اند. در اين روايات امام معصوم ع به شيعيان توصيه مي کند که با منکران امامت و ولايت مناظره کنند و استدلال به اين آيات بر آنها پيروز شوند و بعد هم براي تاکيد بيشتر مي فرمايد: سوره قدر سرور دين شماست (يعني از بزرگترين دلايل مذهب است) و نهايت دانش ماست (زيرا در آن شب مكنونات علمى براى ما هويدا مى‏گردد)

چگونگي استدلال :

  1. از ظاهر قرآن فهميده مي شود که قضاياي شب قدر، تداوم داشته و هر سال تکرار مي گردد. اين را مي شود از مضارع بودن فعل « يُفْرَقُ» در آيه 4دخان و تَنَزَّلُ در آيه 4قدر به خوبي استنباط کرد.
2. محل نزول امر الهي بر اساس روايات در زمان رسول خدا ص  ، خود آن حضرت بوده است.
3. اکنون از کساني که معتقد به تداوم خط امامت و وصايت الهي از غدير به بعد نيستند سوال مي شود بعد از رسول خدا ص چه کسي اين مقام را دارد که محل نزول ملائکه و امر الهي باشد؟ روايتهاي متعدد داريم که هم رسول خدا ص تصريح کرد و هم ديگر معصومان ع بيان فرمودند (نمونه هاي بالا) که بعد از آن حضرت ديگر ائمه معصومين به ترتيب عهده دار اين جايگاه هستند که اگر ما معتقد به تداوم امامت از غدير تا ظهور نباشيم شب قدر و رويدادهاي آن شب مملو از سؤالات بي جواب خواهد ماند؟

چطور براي شب هاي قدر آماده شويم؟

هر دل آرزويي دارد و براي رسيدن به آن گاه چه درها را كه نگفته ايم و چه حرف ها كه نشنيده ايم. قيمت واقعي هر آدمي به چيزهايي باشد كه در صندوقچه دلش پنهان كرده . بياييد آن قدر قيمتي شويم كه به جاي دعا براي خود و دنياي خود براي همه دل ها دعا كنيم. براي جهان اسلام و ظهور آقايمان دعا كنيم. در درگاه بزرگ الهي دل را پيشكش كرده و با دعا براي ديگران ستاره هاي رستگاري بچينيم. پرونده مان را به نزد آقا مهدي موعود(عج) ميبرند. آقا تا سحر صبر كرده، بلكه دل مان به راه بيايد و زنگار گناه از خود بزدايد. اما افسوس و صدافسوس كه خيلي پيشتر خواب چشم هايمان را ربوده و دل درپي مطالبات دنيايي اش به هر سو مي رود. سر سفره هر غريبه اي مينشينيم، بي آنكه درپي درگاه اصلي و رستگاري باشيم. ملكوت صدايمان مي زند اگر گوش شنوايي باشد و دل هنوز مجال پر زدن داشته باشد، اگر در اين شب هاي بهشتي لااقل انقلابي در نگاهمان ايجاد شود، اگر بشود بزرگتر فكر كنيم و بزرگتر بخواهيم، اگر بشود آسماني شويم، چه ها كه تغيير نمي كند و چه ها كه نخواهيم ديد!
كمي عاشق تر باشيم و بزرگتر بخواهيم. چطور براي شب هاي قدر آماده شويم؟ اوج اميد هر مؤمني به اين شب هاست. هر يك از اين سه شب مصادف با هزار ماه است و چنانچه توبه و استغفار بنده اي پذيرفته شود، گويي از نو متولد شده . «مؤمنين بايد از شب هاي قبل خودشان را آماده كنند. بيشتر قرآن تلاوت كنيم. ضمناً جسم هم بايد براي يك شب بيداري تمرين كند، از اين روز شب هاي قبل از شب قدر كمي بيشتر بيدار بمانيم و به راز و نياز با معبود مشغول شويم. اهل بيت(س) به بيداري فرزندانشان در اين شب ها خيلي تأكيد داشتند و سفارش مي كردند در طول روز بخوابند و شب براي عبادت بيدار بمانند. ضمناً مؤمنين از قبل مناجات ها و ادعيه مخصوص شب هاي قدر مثل مناجات ابوحمزه ثمالي و جوشن كبير را تورق كنند و به معاني ها دقت داشته باشند تا در شب هاي قدر بهتر و بيشتر به مفاهيم بينديشند. به قول معروف دعاها فقط لق لقه زبانشان نباشد.»

اجماع مؤمنين براي استجابت دعا
شايسته است كه در اين شب بيش از هر چيز با قرآن انس بگيريم و در مفاهيم آيات دقت كنيم. روزهاي قدر نيز ويژگي شب هاي قدر را دارد و مي توان از روزهاي قدر نيز براي تفكر بيشتر در آيات نور بهره ببريم. از زرنگي هاي مؤمنين اين است كه بسياري از اعمال عبادي و اجتماعي خود را به دليل مضاعف بودن ثواب اعمال در اين شب و روزها انجام مي دهند، براي مثال محاسبات سال خمسي، عيادت مريض، صله رحم، اكرام يتيم، صدقات و اطعام و... دعاي همگان در اين اوقات اجابت مي شود و نشانه اجابت منقلب شدن قلب و پيدا كردن حالت خشوع و خضوع است. شكستن دل و روان شدن اشك نشانه قبولي و مغفرت است. اما دعاي چهار گروه از افراد مورد اجابت واقع نمي شود: كسي كه مورد عاق و نفرين والدين قرار گرفته است. كسي كه قاطع رحم است و صلح رحم به جا نمي آورد. كسي كه در دلش دشمني مؤمني را دارد و شرابخوار.» امام صادق(ع) : «خداوند اجابت نكند دعايي را كه از روي دل غافل باشد، پس هرگاه دعا كردي به دلت توجه كن و يقين داشته باش كه اجابت مي شود. هيچ چهارنفري براي دعا نزد هم اجماع نكنند و خداوند را در كاري نخوانند و دعا نكنند جز اين كه دعاي آنها مستجاب شود. هرگاه يكي از شما دعا كند پس بايد عموميت دهد به همگان و همه را دعا كند، زيرا آن به اجابت نزديكتر است.»
بزرگتر فكر كنيم، بزرگتر بخواهيم
شب قدر همان شبي است كه در طول سال شبي به عظمت و بزرگي و فضيلت آن نيست، «ذكر شده كه هر كس زيارت حضرت امام حسين(ع) را بخواند، آمرزيده مي شود. نكته عجيب و قابل تأمل اين است كه در تمام مناسبت هاي مهم چه آنهايي كه هويت عيد و شادي دارند و چه آنهايي كه هويت غم و اندوه يكي از اعمال ثابت و حتمي آن زيارت امام حسين(ع) است. اين عظمت قيام، نهضت و فداكاري حضرت را مي رساند. اميد است با زيارت او و توسل به ايشان در اين شب ها تقدير و سرنوشت خود را زيبا و معني دار كنيم و اين شب ها را سرآغاز جهاد اكبر با نفس و مستكبرين زمانه قرار دهيم.» «متاسفانه خيلي ها عظمت و ماهيت اين شب ها را به صرف خواسته هاي زودگذر، مادي و احساسي و نفساني مي كنند كه جنبه كوچكي از موضوع را در نظر گرفته اند كه غفلت غيرقابل جبراني است. اگر ما شب قدر را درك كنيم و معني و محتوي آن را دريافت كنيم و بر اساس اعمال و شرط مهم آن يعني خلوص، تقدير و سرنوشت بواسطه اراده الهي محقق شود، بقيه امور، خواسته ها، آرزوها، آينده و سرنوشت به واسطه اراده الهي محقق خواهد شد. به استناد آن ضرب المثل معروف چون صد آمد، نود هم پيش ماست، بايد بزرگتر فكر كنيم و بزرگتر بخواهيم.»

قدر اين شب را بدانيم      شب قدر شبي بسيار عظيم است . بنابر ديدگاه حكمت الهي، در نظام آفرينش، هر چيزي اندازه‏اي خاص دارد و هيچ چيزي بي‏حساب و كتاب نيست. جهان حساب و كتاب دارد و بر اساس نظم رياضي تنظيم شده، گذشته، حال و آينده آن با هم ارتباط دارند. شايد در همين بيدار ماندن و توبه و استغفار خداوند عالم نظر لطفي به بنده‌اش داشته باشد و از گناهان گذشته وي چشم بپوشد و سرنوشت يک‌ساله بسيار باسعادتي را براي وي رقم بزند. اگر لحظه‌اي درنگ کنيم و کمي با خود بينديشيم خواهيم ديد که در ميان 365 شب سال تنها شبي از شبها‌ست که اين چنين مورد عنايت و توجه قرار گرفته و چنان اثراتي بر آن مترتب شده است. با رجوع به بيانات ائمه اطهار مي‌توان از اعمال و عباداتي که مورد توصيه قرارگرفته‌اند، با خبر شد. از جمله اين اعمال مي‌توان به احياي اين شب و تفکر و تحصيل علم در باب مسائلي که انسان را به خدا نزديکتر مي‌گرداند اشاره کرد. مثلاً مناسب است در اين شب مقداري با خود خلوت کنيم، عملکرد سال گذشته خود را مرور کنيم. اعمال و رفتار خود را در اين سال زير ذره‌بين قرار دهيم و ببينيم در سال گذشته کجا بوده و اکنون به کجا رسيده‌ايم؟

شب قدر مي تواند فرصتي براي مرور گذشته باشد . بدون توجه به حرف مردم ، بدون ترس از عرف هاي غلط انسان ها مي توانند در اين شب بنشينند و با خود بينديشند که طي سال گذشته چقدر توانسته اند در مسير رشد و سعادت ترقي پيدا کنند. چقدر توانسته اند در راه صراط مستقيم قدم بردارند. اين شب فرصت مناسبي براي بازنگري در افکار و رفتار انسانهاست. متاسفانه برخي از افراد هيچ گونه درک درستي از زندگي و هدفشان ندارند و تنها مسير زندگي خود را به بادهاي موسمي مي سپارند که اين بادها نيز گاهي انسان ها را به وادي ضلالت مي کشاند. در اين شب شايد بتوان دوباره به ارتباط ميان خود و خداي خود بينديشيم . در اين شب مي توان دوباره عهده بندگي نمود و تصميم گرفت که در سال آتي بر حسب بندگي خدا زندگي کرد. خيلي از ما تعريف دقيقي از رابطه ميان خود و پروردگار نداريم. در حالي که بايد تمام زندگي انسان بر اساس يک محور قرار داشته باشد و آن بندگي خداوند است. کسي که بنده خدا باشد درک درستي از زندگي و جهان هستي دارد و جهان بيني توحيدي به وي کمک مي کند در زندگي راه درست را انتخاب کند و پرشتاب به سوي مقصد نهايي که همان قرب الهي است رهسپار شود.

به طواف کعبه رفتم به درون رهم ندادند       که تو در برون چه کردي که درون خانه آيي؟   

متاسفانه خيلي ها به مقدرات خود، اهميت نمي دهند و در محضر خداوند عالميان التماس نمي کنند؛ چون زندگي را مثل سنگي که از بالاي کوه رها شده و تصادفا حرکتي نامعلوم دارد تا به مقصد برسد، تصور مي کنند، وقتي مي گويند شب تعيين مقدرات است، يعني چنين شب باعظمتي! در يک لحظه، شب قدر،خدا مقدرات سال آينده ما را تنظيم ميکند. وقتي مقدرات را تنظيم کرد، در طول سال هر چه ميخواهي دست و پا بزني، دست و پا بزن که ديگر فايده ندارد. محدوده آزادي شما در سال آينده تحت سيطره مقدرات شماست. خدا را به ائمه معصومين قسم بده اگر تنبلي مي کنيم براي عبادت، خدايا مي دوني که من ضعف دارم، خدايا سال آينده را براي من طوري بنويس که اين تنبلي من نابود شود. اين دعاها و حرفا را شب قدر بايد بزني! نه وقتي که مقدرات ما بسته و تمام شده. ملائکه به چنين شخصي مي خندند و مي گويند تو اين حرف ها را بايد شب قدر مي گفتي. بعضي ها اصلا حواسشون نيست که لحظه لحظه زندگيشون طراحي شده از طرف خداست. براي خدا هم اين مقدوره که لحظه لحظه زندگي همه را مشخص و بعد همه را رها کند تا زندگي کنند.
بعضي از اين تقديراتي که براي ما نوشته مي شه در تمامي عمر ما تأثير گذار است. بعضي از اتفاقات، سال آينده براي ما خواهد افتاد و با همين يک امضا که در شب قدر براي ما مي کنند تمام عمر ما تحت الشعاع قرار ميگيرد. حالا چرا خدا اين تصميمات را ساليانه مي گيرد؟ چون سال به سال منتظر اعمال تو مي مونه ببينه تو امسال چه کار مي کني و بر اساس کارايي که انجام مي دهي سال آينده ات را تنظيم مي کنه. در گذشته چه کار کردي؟ سال بعد را خدا بر اساس سال قبل مي نويسه. ما دو تا نگراني در شب قدرداريم: يکي اينکه خدا با گذشته ما چه کار مي کنه و دوم اين که خدا با آينده ما چه کار خواهد کرد؟!.
دعا براي بعضي ها شب قدر، آخرتشون را هم رقم مي زنه. خدا مي گه امشب برا اين يه کاري کنيد که از در خونه من بره. ديگه نمي خوام ببينمش. سال گذشته يه کار زشتي انجام داد که امکان نداره ببخشم. بنويسيد که از در خونه من دور و دورتر بشه. معمولا هم اين مقدراتي که هست هيچ دستي نمي خوره. يه گوشه هايي از اون رو مي شه تغيير داد اما يا با يک جنايت بزرگ يا به يک عبادت خيلي بزرگ مي شه گوشه هايي از اين مقدرات رو تغيير داد. اما ما معمولا زندگي عادي خودمون را داريم و هر چي برامون بنويسن همونه.
بعضي ها فکر مي کنند شب قدر شب گريه است؛ نه. اصلا تو بيا در خونه خدا فقط بايست. بگو خدا نمي توانم. سر به سجده بگذار تا صبح ناله بزن. نماز بخوان. راه برو. قرآن رو به سر بگير. بگو خدا نگرانم. خدا را به ائمه معصومين قسم بده. به خودش قسمش بده......بک يا الله.....بمحمدٍ....بعليٍ.....شب قدرعين صحراي محشر است. مي خواهند نتيجه اعمال ما را رقم بزنند.

  شب قدر؛ اینگونه باشیم

شب‌هاي قدر دعا كنيد يعني عبد از ربش تقاضا كند و روايات زيادي داريم كه در آنها اين معني وارد شده كه خدا اذن داده كه بنده از او تقاضا كند.«افضل العباده الدعا و اذا اذن الله للعبد في الدعا فتح له باب الرحمه- افضل عبادت دعا است و همانا خدا اجازه داده براي عبد دعا را و باز مي‌شود براي او درهاي رحمت.» و ممكن است دعا پذيرفته نشود كه موانع بسياري داريم كه سرآمد آن موانع، گناه است و معصيت. از طرف خدا هيچ حجابي وجود ندارد و همين معصيت و گناه است كه حجاب مي‌شود. مولا علي (ع)‌:
1- گناه مانع مي‌شود از اينكه دعا به اجابت برسد 2- تو هستي كه جلوي اجابت دعا را مي‌گيري و راه را مي‌بندي با گناهت. امام موسي بن جعفر(ع) : خدايا بيامرز هر گناهي را كه مانع رزق من مي‌شود:« اللهم اغفرلي كل ذنب يحبس رزقي و يحجب مسئلتي» پس اهم امور در شب‌هاي قدر مسئله برطرف كردن اين موانع است و اگر انسان بخواهد بهره كامل بگيرد از ليالي قدر بايد كوشش كند كه موانع برطرف شود، همين كه موانع برطرف شد تمام است و از پيامبر سئوال مي‌كنند ما در شب قدر چه بخواهيم از خدا؟ پيامبر(ص) مي‌فرمايند بگوييد : خدايا تو خيلي آمرزنده‌اي، عفو كننده‌اي و دوست داري عفو كردن را پس از من بگذر. چون شب نوزدهم كه شب تقدير امور است اندازه‌گيري مي‌كنند براي سال آينده ، پس ما بايد اين موانع را برطرف كنيم ( با استغفار) و اين رزق مادي نيست بلكه همه چيز است، مادي ومعنوي همه روزي ما هستند حتي اخلاص و نيت و مسائل دروني ما هم رزق است پس بايد برطرف كنيم مانعي را كه به دست خود ساخته‌ايم. اولين سخن بايد اين باشد. اولين شرمندگي ما كه خدايا من مانع را ايجاد كرده‌ام تو بيا اين مانع را برطرف كن. تمام استغفار‌هاي ما، طلب عفو ما، همه اينها خجالت دارد و هركس بايد با خداي خودش بنشيند فكر كند، بگويد خدايا من خرابكاري كرده‌ام، خدايا من بد كرده‌ام، قبول هم دارم، خجالت هم مي‌كشم ولي خودت گفتي بيا راه را باز كردي براي من و من آمده‌ام. خدايا فكر كردم ديدم اين خطاها و گناه‌ها به چند دليل ممكن است ايجاد شود؛ اول:‌ دشمني با خدا داشتم( نعوذ بالله) خودت مي‌داني كه نه اصلا چنين چيزي نبود، عداوت با خدا نبود. دوم: آيا من قصد تمرد داشتم و عمدا مي‌خواستم امر و نهي تو را كنار بگذارم؟ خير قصد تمرد هم نداشتم. سوم: آيا معصيت را دوست داشتم؟ اما خودت مي‌داني كه حب به معصيت نداشتم يعني معصيت را دوست نداشتم. گاهي دلم هم مي‌لرزيد. بعيد مي‌دانم كسي از معصيت خوشش بيايد.

كسي كه تمرد كند فرمان خدا را در چنين ايامي ناله نمي‌زند، استغفار نمي‌كند، سراغ خدا نمي‌رود. خدايا اينها را مي‌خواستم با تو بگويم ، تو خودت گفتي بيا و من آمدم. خدايا غفلت كردم، شيطان ما را اغوا كرد، خدايا از روي جهل بود. مولا علي(ع) در وصيتش به امام حسن(ع) فرمودند:«بدان آن كسي كه ملكوت دنيا و آخرت در دست قدرت اوست گفته بيا از من بخواه و گفته من هم اجابت مي‌كنم، امر كرده‌ از من درخواست كن به تو مي‌دهم و او كريم است و رحيم است.» و ما هم آمده‌ايم. خدايا واسطه مي‌خواهي بسيار خوب صاحب همين كلمات كه محبوب زمين و آسمان است آقا و مولايمان علي(ع) را واسطه قرار مي‌دهيم تا ان‌شاءالله مورد عفو قرار بگيريم. امام باقر(ع) مي‌فرمايد: كسي كه شب قدر را احيا بدارد گناهان او مورد غفران الهي قرار مي‌گيرد. پيامبر اكرم(ص) : اين رحمت و گشايش الهي فقط زندگان را شامل نمي‌شود بلكه مردگان را هم شامل مي‌شود.( و از نظر دعا هسته مركزي در ماه رمضان همان شب‌هاي قدر است) . امام جعفر صادق(ع): هركس از شما بخواهد يعني عبد از ربش حاجت دنيايي يا آخرتي، روش اين است كه اول: خداوند را به صفات جمال و جلالش ستايش كند. (دوم: سلام بفرستد به پيامبر و آل طاهرينش. سوم: اعتراف كند به گناهش و خطايش و بعد شروع كند به خواستن حاجت‌هايش.

چند نكته : 1-هيچ‌گاه نبايد استغفار را به‌ تاخير انداخت و منتظر شب قدر شد. 2- در شب قدر بايد به فكر شب قدر سال بعد هم بود نه اينكه همه چيز را فراموش كنيم تا شب قدر سال آينده. 3- در همه امور مطرح شد بايستي با معرفت بود، اگر معرفت باشد درست مي‌شود. 4- كسي كه فاطمه(س) را درك كند شب قدر را درك مي‌كند.