شيخ مفيد
نگاهي به زندگي شيخ مفيد
محمد بن محمد نعمان بغدادي ملقب به شيخ مفيد در ذيقعده سال 336 هجري قمري در ده فرسنگي بغداد متولد شد.وي استاد شيخ طوسي و سيد مرتضي بود. فقيه و متکلم شيعي که بيشتر در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامي شيعه در عصر او به اوج کمال رسيد. او در مناظرات ديني مهارت خاصي داشت و مناظراتش با قاضي عبدالجبار (رئيس فرقه متعزله بغداد) و قاضي ابوبکر باقلاني رئيس اشاعره معروف بود.گويند لقب «مفيد» را علي بن عيسي معتزلي در عهد جواني، در نتيجه مباحثه با وي به او داد. در حدود 200 اثر به او نسبت داده شده که اين کتاب‌ها از جمله آنهاست:« ارکان في دعائم الدين »،
« العيون و المحاسن »، « اصول الفقه» «الکلام في وجوه اعجاز القرآن»، «تاريخ الشريعه».بسياري از اين تاليفات در رد مذاهب ديگر و بسياري در باب عقايد مخصوص شيعه و احکام فقهي است. رساله «المقنعه» نيز -که متن فقهي جامع و محکمي است- از آثار اوست که توسط شيخ طوسي شرح گرديد و به صورت «التهذيب»، يکي از کتب اربعه حديث، در آمد.شيخ بزرگوار شيخ مفيد در شب جمعه 3 رمضان سال 413 هـ.ق در بغداد، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تـجـلـيـل فـراوان مردم و قدرداني علما و فضلا قرار گرفت و به تعبير شاگرد بزرگوارش شيخ طوسي که خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براي اداي نماز و گـريستن بر او، همانند و نظير نداشته است. هشتاد هزار تن از شيعيان او را تشييع کردند و سيد مرتضي علم الهدي بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام معصوم جواد الائمه عليه‌السلام پائين پاي آن حضرت و نزديک قبر استادش ابن قولويه مدفون گرديد.مي‌گويند سخنوران غير شيعه که از تاثير سخن شيخ و استحکام منطق او در دعوت به مذهب تشيع به تنگ آمده بودند با درگذشت وي آسوده شدند.
شيخ مفيد؛ زعيم روشنگر
محمد بن محمد بن نعمان مشهور به شيخ مفيد در سال338 متولد شد وي را از آن روي شيخ مفيد مي ناميدند که عمر خود را در خدمت اسلام و عالم تشيع صرف نموده و خدمات بسيار ارزنده و مفيدي را براي اسلام انجام داد.
پيش از شيخ مفيد علم کلام و اصول فقه در ميان دانشمندان اهل سنت رونقي به سزا داشت فقها و متکلمين بسياري خدمات ارزنده اي را انجام داده بودند و هر چند علم کلام پيش از مفيد نيز در ميان شيعيان سابقه داشته است , ولي دراثر محدوديتي که در کار شيعيان از نظر سياسي بود, اين موضوع از مرحله تاليف وتدوين کتاب تجاوز نمي کرد، شيخ مفيد با استفاده از مباني علم کلام و اصول فقه، شيعيان را با روش هاي استدلالي آشنا ساخت و راهي را براي اين مهم گشود. شيخ مفيد نزد اساتيد بزرگي زانوي تلمذ بر زمين نهاد که از جمله مهم ترين آنها مي توان به شيخ صدوق، ابن وليد قمي، ابوغالب ، ابن جنيد اسکافي، ابوعلي صولي بصري، ابوعبدالله صفواني و .. مي باشند. ايشان همچنين به تربيت شاگردان بسياري هم همت گماشت که مشهور ترين آنها سيد مرتضي علم الهدي، برادر سيد رضي، شيخ طوسي، نجاشي، ابوالفتح کراچکي و ... قابل اشاره هستند. مشهور ترين کتاب شيخ مفيد مقنعه است. وي در اين کتاب به تفصيل به ابراز و اظهار نظريات سياسي و حکومتي خود را درباره حاکميت اسلامي در عصر غيبت بيان داشته و به همين خاطر از ديد بعضي از علما فتاواي روشن و به دور از ابهام او در خصوص مسائل حکومتي، تحول بي نظيري تا آن زمان است. مجموعه نظريات شيخ در باب حاکميت اسلامي را مي توان به شرح زير خلاصه کرد:
1 - ولايت در زمينه هاي مربوط به قضا، اجراي حدود و تدبير امور مسلمين و تاسيس حکومت از آن سلطان اسلام است که از جانب خداوند تعيين شده باشد. سلاطين منصوب از جانب خدا ، ائمه معصومينند که آخرين آنان حضرت صاحب الامر (عج است.
2 - در زمان غيبت حضرت صاحب الامر (عج) اختيارات و ولايت از جانب آن حضرت به فقهاي شيعه تفويض مي شود.
3 - فقها مي توانند در صورت تمکن و بسط يد، وظايف سلطان حقه اسلام را بر عهده بگيرند و جامعه را طبق احکام اسلام و آيين ال محمد اداره کنند.
4 - در صورت عدم تمکن شخصي، فقها مي توانند حتي در دستگاه حکومت جور نيز وارد شوند و از آن طريق اجراي حدود الهي، از حقوق مومنين محافظت کنند؛ لکن به موارد خلاف قانون خدا، به ويژه در مورد خونريزي حتي با تقيه نيز نمي توانند عمل کنند.
5 - بر مومنين واجب است فقهاي شيعه را در اجراي امور حکومتي کمک کنند.
6 - بر مومنين حرام است که سلاطين و حکام جور را ياري کنند.
7 - اگر فقيهي توان تدبير امور و اداره شئون حکومتي مسلمين رانداشته باشد تصدي ولايت بر او حرام است. معرفت احکام و داشتن فقاهت به علاوه قدرت بر اداره امور، شرط صلاحيت براي تصدي ولايت و حکومت است.
با توجه به خدمات ارزنده شيخ مفيد و نظريات بديعي که از سوي وي در خصوص فقه حکومتي ابراز شده است مي توان عصر شيخ مفيد را دوران روشنگري و تحول در عرصه فقه حکومتي دانست که تحت زعامت علمي شيخ محقق شد.
سر انجام خورشيد عمر شيخ مفيد در حالي در سال413 قمري غروب نمود که 75 سال در عالم اسلامي درخشيده بود و در هميشه تاريخ نيز افکار ، آرا و خدمات علمي ايشان فروغ جاودانه خواهد داشت
آثار: شیخ نجاشی که از شاگردان اوست در کتاب رجال خود ۱۷۱ اثر او را نام برده‌است.[۵] برخی از آثار او عبارت‌اند از
علم کلام و عقاید: اوائل المقالات شرح عقاید صدوق اجوبه المسائل السرویه نکت الاعتقادیه
علم فقه المقنعه الاعلام المسائل الصاغانیه جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد
اخلاق اسلامی و حدیث: الامالی (مفید) غیبت امام دوازدهم: الفصول العشره فی الغیبه الجوابات فی الخروج المهدی(عج)
دیگر: الفرائض الکلام فی دلائل القرآن وجوه اعجاز القرآن النصرة فی فضل القرآن البیان فی تالیف القرآن الافصاح الایضاح الارکان الارشاد العیون ↑ شیخ مفید. کتابخانه طهور. 2↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، وبگاه حوزه 3 ↑ شیخ مفید. کتابخانه طهور. 4 ↑ شیخ مفید. کتابخانه طهور. 5 ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، وبگاه حوزه ↑ شیخ مفید. کتابخانه طهور
او دارای شاگردان بسیاری بود که معروفترین آنان عبارت‌اند از: سید مرتضی علم الهدی برادر سید رضی
سید رضی شیخ طوسی شیخ نجاشی ابوالفتح کراجکی ابویعلی جعفر بن سالار
شیخ مفید در شب جمعه ۳ رمضان ۴۱۳ در بغداد، در سن ۷۵ سالگی درگذشت. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در پائین پای امام جواد استادش ابن قولویه مدفون گردید
آشنائی با تاریخ اسلام: عبرت آموزی (و لقد اهلكنا القرون من قبلكم .... گذشته چراغ راه آینده است) آشنایی با علوم و موضوعات قرآنی( هدی و رحمه للمتقین)